Xanana Ezije Rekonsiliasaun Iha FRETILIN Laran, Deputadu Sira Barullu Iha PN

Timor Post-: Cesário Sousa & Augosto Sarmento

DILI-Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão ezije rekonsiliasaun iha Partidu FRETILIN ninia laran, liga ho funu durante tinan-24 nia laran, nune’e hamosu kedas reajen iha Parlamentu Nasionál (PN).

Iha debate OJE 2025 tama ba Loron-Daneen iha faze espesialidade ba Sentru Nasionál Chega, Deputadu sira iha Parlamentu Nasionál koloka asuntu liga ba Rekonsiliasaun entre Timor-Leste ho Nasaun Viziñu Indonézia.

Hafoin deklarasaun Primeiru-Ministru remata, Bankada Opozisaun FRETILIN sira ne’ebé foti Ponto de Ordem, maibé Prezidente Parlamentu Nasionál, Maria Fernanda Lay, la fó tempu hodi kontinua aviza ba votasaun OJE 2025 ba Instituisaun sira.

Iha oras ne’e kedas Deputadu Bankada Opozisaun FRETILIN, hahú hakilar hasoru Prezidente Parlamentu Nasionál ikus mai Deputadu Bankada CNRT hatán hasoru malu, hodi Prezidente Parlamentu Nasionál hapara diskusaun hodi fó tempu ba intervalu.

Maski nune’e, iha plenária laran deputadu husi Bankada FRETILIN no CNRT kontinua hakilar malu kuaze minutu- tunulu laran hodi ke’e malu kona-ba istória luta nian. Nune’e plenária ba diskusaun kontinua fali iha tuku 15h00 lorokraik.

“Tanba ne’e mós ha’u iha Balidene’ebé husu ba Doutor LúOlo, Doutor Marí, ha’u dehan, favor ida, imi hanoin didi’ak ba, SéFretilin halo kongresu ida, hasai liafuan ida de’it, dehan katak partidu husu perdaun ba krime ne’ebé komete iha durante baze de apoiu di’ak liután,” Haktuir Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão, iha ámbitu debate OJE 2025 faze espesialidade ba loron daneen, iha Plenária Parlamentu Nasionál, Tersa (19/11).

Tuir nia, rekonsiliasaun ne’e hahú husi uma laran, liuliu Timoroan sira tenke fó perdaun ba malu.

“Se hakarak haree istória ne’e ho onestidade, tanbasá maka iha 1981 kuandu reorganiza, hasai polítika ida dehan, se de’it maka hakarak ukun-aan mai partisipa, sei la husu ba se, o ne’e kór saida, tanba kór FRETILIN mós oho ema barak, hodi ida ne’e maka ita rekonsiliasaun ho Chega ita hakotu buat hotu-hotu,” esplika nia.

Xanana mós konta, bainhira hasoru malu ho Dom Martinho iha Mehara (Lautem), Dom Martinho lakohi ko’alia ho nia (Xanana) tanba komunista.

“Tanba momentu ne’ebáita tenke komu lima maromak laiha, kultura laiha, oho barak, Francisco Xavier, sai tama la simu komunizmu, ita temi revolusaun Sim, tanba revolusaun imi iha hanoin ne’e, uluk Marxista, LenenistaMaoista, ne’ebé ita haluha buat sira ne’e hotu,” konta nia.

Tuir Xanana katak, rekonsiliasaun ne’e atu akontese Timor- Leste ho Indonézia hamutuk hodi harii komisaun ida. Iha sentru nasionál Chega iha lansamentu ida-ne’e lider sira ko’alia ba malu buat hotu ne’ebé akontese iha kotuk ne’e husik hela no avansa ho buat foun hodi hateke ba oin.

“Ita buka took buat hotu ne’ebé ita halo iha kotuk ne’ebá, ita haluha hotu tiha, haluha ho sentidu ita lalika buka atu kastigu malu, maibé ho mínimu ita husu ita perdua ba malu. Husu deskulpa ba malu,” esplika nia.

Xanana mós haktuir, dezde rekonsiliasaun ho Indonézia, nune’e kontinua kedas ho konkordánsia ho Timoroan sira iha Kupang nune’e balun konsege fila mai hamutuk fali ho família sira iha Timor-Leste.

“Husi ne’ebá kedas mós hanoin ona kona-ba nahe-biti hodi prosesu ne’e lori tinan, tanba lori sira mai nahe-biti tuir ita nia kultura husu deskulpa ba malu,” esplika nia.

Maski nune’e, Reprezenta Partidu FRETILIN iha Parlamentu Nasionál, Deputadu AntoninhoBianco, lori partidu nia naran hodi halo defeza de Honra hasoru deklarasaun Primeiru- Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão.

“Laiha Fretilín nasaun ne’e naran RDTL laiha, tanba ne’e ita sira ne’ebé ke sei moris tenke fó onra mós ba Fretilín duni maka kódigu naran oioin mosu, laiha Fretilín, laiha naran kódigu,” hateten nia.

Tanba ne’e nia hatutan, FRETILIN di’ak ka aat halo buat ruma ke no hotu-hotu ne’ebé sei metin iha ne’e.

Entretantu, ho akontesimentu ne’ebé akontese iha Plenária Parlamentu Nasionál, Xanana Gusmão husu deskulpa ba Povu no FRETILIN.