Demokrasia Iha Timor Leste La Funsiona Tuir Konstituisaun

Timor Post -  : Beatriz Belo & Mateus Da Cruz

DILI( timorpost.com)—Organizasaun Naun Govermental, Asia Justice and Rights (AJAR), konsidera ID falsu kontinua buras iha media sosiais hodi insulta lider sira kauza hosi lala’ok demokrasia Timor Leste nian ne’ebé la funsiona ho loloos tuir konstituisaun Repúblika Demokratika De Timor Leste.

Diretór Ezekutivu AJAR, Jose Luis de Oliveira, hatete, sistema estadu Timor Leste ne’e rejime direitu demokratiku katak sistema demokrasi tenke tuir lei, iha rejime demokratiku nee signifika kata povu mak nuudar na’in ba poder, la’ós deputadu, la’ós Primeiru Ministru no la’ós Prezidente Repúblika, sira ne’e representante povu, tanba povu liuhusi eleisaun mak hili sira tuur ne’eba.

Enkuantu Liga ho ID falsu ne’e, iha konstituisaun artigu 2 hatete katak orgaun soberania nian, hatuur iha povu nian liman, povu mak na’in, nune’e mos iha konstituisaun artigu 1 mós hatete RDTL ne’e hala’o tuir vintante popular.

“Agora, iha media sosial ne’e ema sempre trata lider sira, tanba ita nia sistema la fo biban atu respeita povu nu’udar na’in, povu hato’o aspirasaun la iha knaal ida atu konsidera povu nia aspirasaun nee, ho ida nee ita konsidera katak ita demokrasia nee moras hela, tanba ne’e hamosu ID falsu iha media sosial,” Jose Luis Oliveira dehan ba Timor Post iha nia knaar fatin, Faról, Sesta (26/01).

Nia hateten, Iha artigu 63 kontituisaun RDTL dehan katak, partisipasaun ativu husi feto no mane mak nu’udar alisensia ba demokrasia, tanba ne’e tenke iha partisipa ho ativu, la’ós povu partisipa iha eleisaun de’it maibé tenke ativa povu liu hosi ninia reprezentante.

“Mais, agora tanba kanal aspirasaun povu ne’e la iha, deputadu simu osan semana-semana atu rona povu ne’e, sira la mai no Prezidente Repúblika povu nia aman no odan matan taka no Prezidente viajem hela deit ba rai liur mak ita nia povu sente katak traisaun, entaun povu hirus, tanba nia sente la seguru entaun nia uza ID falsu ida nee hodi trata lider sira iha media sosial,” nia afirma.

Tuir loloos sistema tenke lao ho loloos no respeita povu no nuudar nain tenke loke kanal ba povu atu hatoo nian aspirasaun. Tanba nee ema atu hatoo buat ruma nee ema nia direitu iha konstituisaun garante povu nia direitu ba aspirasaun.

Tanba nee, ukun nain sira iha responsabilidade atu halibur povu nian aspirasaun publiku, tanba semana-semana deputadu sira koalia iha Parlamentu nee ko’alia bazeia ba aspirasaun povu nian, la’os deputadu sira nia aspirasaun.

“Se ita sente preokupadu ho ema nia ID falsu, ita tenke hatene tanba sa mak buat nee mosu, laos solusaun nee atu kriminaliza, ita tenke hatene ita nia rezime demokratiku, tenke adia buat ruma hafoin dehan la los, ita la bele dun ba iha parte polisia intelijen katak sira nia servisu la diak, ida nee ita boot husu para hau atu dudu polísia Intelejen hodi hanehan Povu nia aspirasaun nee lae, tanba hau defende povu direitu, kuandu hare buat sira nee ita tenke kestiona saida maka sala iha nee no saida mak la funsiona atu asegura povu sente livre atu hatoo nian aspirasaun,”.

“Ema hatoo aspirasaun uza ID falsu nee, tanba nia sente la seguru, tanba nia koalia nain ulun sira la kohi rona, mak hamosu situasaun ida nee, ID falsu nee mosu, tanba ita nia demokrasia nee moras hela, la funsiona ho lolos, la funsiona tuir artigu konstituisaun,” nia hatutan.

Nia subliña katak, los duni sidadaun sira neebe uza ID falsu nee viola, mais kestaun tanba sa mak sira halo nee, ida presiza nain ulun sira hatene.

Iha sorin seluk, Diretor Ezekutivu Fundasaun mahein ( FM), Nelson Belo, hatete, kona ba ema deskonesidu sira utiliza ID falsu hodi ataka lider sira nee, tuir nia se lider sira nee figura publiku, laos figura pesoas, maka publiku bele julga nia ho meius saida deit la bele alegri ba publiku nia julga.

” Tanba, ita seidauk iha lei elektroniku temi katak utiliza eletroniku hodi hataka lider sira nee krime, tanba nee ita presiza lei kona ba ida nee, maibe lei mos la bele limiti ema nia liberdade atu fo kritika ba publiku no ba lidera publiku sira, banhira ita kestiona mak uza ID falsu ho liafuan tolok,” dehan nian.

Aleinde nia dehan, lider sira nia politika mak la afavor ba publiku, entaun meius ida mak publiku bele fo sujestaun no hanoin ruma.” Ita ne’e, ami nia hanoin katak ema uza ID falsu nee la iha problema, tanba lei ba ida nee la iha no uza ID falsu nee laos krime ida,” nia sublina.

Foto, Facebook.