Avo Nana Prepara Intelektual Otonomista hodi ukun TL iha futuru (II-remata) husi Joao Choque

.

Foto: Público

Husi: João Choque - Opiniaun

Nasaun ne ita atu lori ba ne’ebe maun Xanana, zona aman sira matenek to ba ida ne’ebe? Rezistensia nia ema lubun iha TL ne’e ita atu ba hatur iha ne’ebe? Sira halo ona saida durante periodu maun Boot ukun ne’e. Sekretariu Estadu nain rua mak back ground la klaru, ida un prinsip no ida seluk ignorante. Signifika imvolvimentu sira nian iha resistensia mamuk, lato ona sira mos laiha fuan atu hare sofrementu povou ne’e iha rezistensia. Ita boot fo kargu ba sira be sira atu halo saida ba povu ne’e. Sira nee Dr. animal maibe avo Nana obriga mai kurativo ema, dezastre.

Progresu iha ka durante sira kaer ukun ne’e?

Kargu rua mak vital tebes iha nasaun ne’e, Defesa no Siguransa, durante ema hirak be ignorante ho Unprinsipu ne’e kaer kargu ne’e, buat hotu lao diak sira set up programa mesak  furak e hadia hotu sistema administrasaun ne’ebe mak dala ruma falha hela. La hamosu disturbio iha PNTL no FDTL nia uma laran, maibe keta haluha Ministro iha Avo Nana nia liman. Ministru edukasaun iha Governo AMP agora akuzadu tanba diskonfia halo pratika korupsaun.

Sira sai cavalo mandadu ka?

Dala ruma avo Nana utiliza deit sira atu avo Nana bele manda tuir avo Nana nia hakarak tanba sira nia back ground, sira loyal i servicu diak liu i rona duke resistensia nia ema. Tebes sira rona duni e halo tuir buat hotu avo Nana hakarak no sira konta ba sira nia familia dehan sira mak konhese diak liu avo Nana duke rezistensia nia ema sira mak loron kalan lao lekun-lekun tama fatu kuak sai fatu kuak, sae foho tun foho, udan e loron manas, han fahe aifarina baluk, hetan atakes husi militar halai hamutuk subar iha kuak ida. Depois de hatun ema prinsipiu laiha ida, Avo Nana kontinua foti tan fali ema fuan laiha ida mak sae nafatin ba kaer kargo Ministru Defeza. Komik maibe ne realidades.

Politika rekonsiliasaaun.

Politika nebe mak ho objetivu bot atu rekonsilia fali povu terus nain atu hamutuk fali iha luhan ida no tenta atu uja pasadu hanesan referensia hetan progresu bot iha palku Internasional. Komunidades Internasional admira Povu TL ne’ebe terus iha tinan naruk, gerra sivil hahu kedan1975 to 1999 bele tur hamutuk iha meza ida hamnasa no koalia ba malu. Povu sira ne’e konta sira nia istoria pasadu maski nakonu ho mata wen maibe sira kontinua korazen atu koalia sai.

Sira intlektual otonomista mos iha direito  atu ukun Nasaun TL ka..?

Bele, soke problema mak ita mai ho konseitu deferente. ita husu pergunta nusa mak ema TL oan sira lahatene halo ahi kose ho daun? serake 24 anos ita integra obrigatoriu  ba rezime Soeharto intelektual Timor oan lubun mak kaer pasta politika iha Timor-Timur iha pozisaun estategiku hodi foti desizaun? (intervista oan ida iha Media balun mak publika iha tempo okupasaun Amo Belo koalia furak  katak” Orang Timor bukan bodoh tetapi tidak di beri kesempatan”. ita bele provas ona depois de ukun an joventude/ jerasaun foun hatudo ona ba ita, sira rihun ba rihun ba eskola iha ema rain, sira ba ho kondisaun minimu, halo remata eskola ho pontus nebe nabilan tebes. Atan hau hakarak analiza ho asumsi balun ne’ebe dala ruma sala  e laiha basik fundamentu ba siensia. Maibe kuandu ita akompanha didiak prosesu integrasaun ne’e lao ita nota  katak iha konspirasaun bo’ot hodi hatur povu iha situasaun ida ne’ebe beik hodi ukun nain intregrasionistas kontinua ukun ho durasaun naruk, sira utiliza razaun ne hodi halo diplomatika ba mundu tomak katak ”Timur-Timur  belum mampu berdiri sendiri”.  Sira disanima povu sira atu labele mehi ba ukun ann. Hanoin hanesan ema kolonialista ne’e ita fo fali tempu atu ukun povu TL? Sira  atu halo saida tan ba povu simples ne’e? Ema hirak mak laiha solidaridadees, unprinsip, egnoransia atu hodi povu ne’e ba ne’ebe? atan hau hakerek ona artigu ida uluk atu discobre sintimentu ema hirak ne’e nian ba hadomi povu ne to ba iha ne’ebe, tanba povu TL sorin sira hodi halai sai ba Indonesia sira  abandona hela iha ne’eba. Sira korazen koalia matan mean katak  rai ne’e mos sira nian e sira mos partense. Sira nia ema rasik mak sira influensia atu defende otonomia mak sira la preokupa tiha ona e pior ke ita hirak nee. (akompanha relatorio nebe Yayasan HAK ofrese ona ba Estado TL konaba situasaun eis refuziado Timor Oan sira iha Indonesia)

Atan oan sira avo Nana konsidera dehan intelektual ne’e ema mesak laiha fuan, ema hirak ne’e prekupa liu rai TL nia riku  duke povu, sira atu hodi povu ne’e ba ne’ebe?

Ita Timor oan hotu, preokupa ba futuru rai doben TL maibe envolvimentu emar hirak ne’e ba ukun iha TL sedu dimais. ’SEGA’  maun Xanana, lia fuan murak mak lider rezistensia suprior sira atu konsidera. Otonomista nia ema ida kaer ukun iha nasaun ne’e depois nia husik hela kargu nia kontinua hetan pensaun vitalisia ninian ho orsamentu ida mak bo’ot liu fali Veteranu no juventude loriku asuain sira. maluk joventude loriku asuain sira ita tengki esforsu makaas atu bele hetan justica sosial, kleur ou lalais. Ema sira ne’e simu osan hirak ne’e ho orgulhu, lori goja ho sira nian familia, la moe ka?

Hau aseita ho statemento maun Lere no maun Taur  konaba povu simples otonomista sira mak ho hakraik ann hakarak fila ba sira rain horik ba. “Divia ita simu mak povo sira nee laos intelektual sira nebe mak mai naklekar iha TL nee e kaer tan ukun. Dala ida tan simu mak povo simples otonomia sira  duke intelektual sira mak laiha fuan no prinsipiu,” Atu nune ita hatur lolos povu iha nia fatin, no intlektual otonomistas  sira iha nia fatin. Hatudu ba mundu katak imi superior resistensia fuan bo’ot no hatene lolos problema nia hun. intelektual otonomistas sira utiliza deit povu hirak ne’e ba sira nian intereses ukun no riku soin TL duke povo kuandu otonomista mak manan iha jajak pendapat 1999. Exelentisimo General Lere Anan Timor, ema ne’ebe mak lidera instituisaun ita bo’ot nian mai husi pasadu mak la klaru, foti medida emidiata hodi antisipa lalais. hau fo hanoin exelencia ho linguagen simples resistensia nian “matan moris neon nain. Hau ho Juventude rezistensia sira iha kedang ita bot nia kotuk. Viva Timor Leste, Viva povo maubere viva Falintil/FDTL.

Ita muda tiha lirik musika resistensia nian,” makikit naok ten buka di’ik funan, loriku rai nain fo fatin baa.

.