FAVOR SAI HUSI TIMOR-LESTE AGORA KEDAS

.

Husi: Kruzeiru Leste 

Artigu badak kona-ba ró funu Indonézia nia iha territóriu Timor-Leste 

Manifestasaun ró funu ba Povu Timor nudár atitude insultu ida kontra povu terus na’in ida ne’e. http://www.jndiario.com/2016/01/29/timor-oan-sei-ba-eskola-iha-eua/. Dia 29 Janeiru 2016 povu iha Dili haree invazaun foin husi ró funu Indonézia nia. Relatóriu Chega! Relata informasaun lubuk kona-ba oinsá rejime ditadór Suharto nia orienta invazaun no okupasaun ilegál iha Timor-Leste. 

Militár Indonézia nia uza atake husi tasi, aero no rai leten. Militár sira mós hasai tiha marka sira iha ró no armamentu funu nia ne’ebé estadus unidus mak apoiu. Fulan balun invazór hadau Balibo, Atabae no tama ba okupa Bobonaru no fatin seluk tan besik liña fronteira nia. Dia 6 dezembru 1975 kolaborador sira hamutuk ho forsa marina unidade ida sae ró funu nia la’o ba Dili, loron tuir mai halo kedas atake agresivu ba sidade Dili. 

Iha atake ne’e mak hamate lider Fretilin nia barak inklui Saudoza Rosa Muki Bonaparte, Francisco Borja no populasaun barak mak mate iha momentu ne’ebá. Papél ró funu nia iha momentu ne’e tiru bombardieru barak ba baze Fretilin nia no tiru ba ema sivíl inosente sira nia paradeiru ka hela fatin ikus. Iha dia 9 dezembru tinan hanesan ró funu rua Indonézia nia lori mariñeiru husi Indonézia hamutuk ho kolaborador Timor oan hamutuk 1.500 husik Dili ba Baucau. Dia 10 dadeer de’it forsa ne’ebé mata dala husi matebian Manuel Crascalao too iha Laga. 

Tuir informasaun ne’ebé sasin sira hatete katak ró funu hirak ne’e para iha Laga mak hasai tiru maka’as ba foho Matebian no fatin seluk hodi harahun baze Fretilin nia no hamate populasaun sivíl sira ne’ebé Fretilin mobiliza ba foho sira. 

Forsa militár sira mós na’ok populasaun sira nia sasán barak inklui karreta, balada maus sira no sasán seluk hodi tula ba ró funu ne’e hodi lori ba Kupan hodi fa’an. Durante periodu okupasaun ilegál, populasaun sivíl moris iha kondisaun restrisaun maka’as tebes inklui lakon direitu ba liberdade hodi buka ai han ba sira nia an no la hetan asisténsia saúde no edukasaun. Iha tinan 1978-1979 populasaun sivíl barak mak mate tanba ai han laiha no ai-moruk laiha ba sira. 

Chega! Rekomenda atu Indonézia nudár nasaun ne’ebé ilegalmente invade Timor-Leste no hamate no haterus Povu ne’e ba tempu naruk tenke publikamente husu deskulpa ba Povu Timor no hamutuk ho komunidade internasionál para fornese reparasaun ba povu ne’ebé sofre terus naruk tanba efeitu husi okupasaun ilegál. Rekomenda mós komunidade internasionál, liu-liu nasaun boot sira ne’ebé hetan benefísiu husi okupasaun ne’e tenke husu deskulpa no fornese reparasaun ba Povu-Timor-Leste. 

 Faktu istóriku iha leten Povu Timor-Leste la presiza Indonézia uza ró funu hodi halo servisu saúde nia ba povu Timor-Leste. Rekoñese katak ami nia kapasidade seidauk too hodi halo asisténsia saúde ba ami nia povu maibé la’ós razaun ba Indonézia hodi hatudu ró ne’ebé uluk mai oho no atake ami. Ami hakarak imi husu deskulpa, kriminozu sira tenke tama komarka no fornese reparasaun tuir lei internasionál hatete la’ós ai-moruk iha loron laran ne’e. 

 Favor sai husi Timor agora kedas 

Ami hakribi imi tanba imi seidauk hakarak rekoñese krime sira ne’ebé imi halo ba ami, tanba sá seidauk hakarak husu deskulpa? Tanba sá taka dalan ba kriminozu sira ba tribunal no kadeia? 

.