Revizaun Lei Pensaun Vitalisia, Dezvia Povu Husi Iregularidade Governu

.

Jornal Nacional Diário - 23 de setembro de 2015

Fulan hirak ikus ne’e, publiku inklui estudantes sira foti kestaun maka’as kona-ba pensaun vitalisia ne’ebe Estadu konsidera ba eis membru Governu ho eis membru Parlamentu Nasional (PN) sira.

Povu sira husu atu reprezentante povu nian iha uma fukun PN uza konsiensia hodi bele halo revizaun lalais ba lei pensaun vitalisia ne’ebe hamosu injustisa sosial. Balun fali husu atu halakon tiha deit pensaun vitalisia ne’e tanba povu sei moris ki’ak no eis titulares sira la merese atu “goza” pensaun vitalisia 100% husi salariu baziku.

Ho ejijensia sosial ne’e, halo Sekretariu Jeral Interinu Partidu FRENTI-MUDANÇA (FM), Cesar Moreira, deskunfia makas, katak, iha ema ruma maka aproveita situasaun ne’e hodi alkansa sira nia objetivu politiku.

“Lei pensaun vitalisia ne’e mai nanis iha Asembleia Konstituante (AK) ne’ebe Estadu fo previleizu ba eis titulares sira. Tinan barak ona maka eis titulares sira goza previleizu ne’e, mas ema ida nunka kontesta, tanba ne’e halo hau duvidas. Talves besik ona kampanha politika ba eleisaun jeral 2017, maka ema balun kria kondisaun ne’e karik ou dala ruma mos ema balun halo para dezvia tiha povu nia antesaun ba iregularidade Governu nian durante ne’e,” hateten Sekretariu Jeral interinu Partidu FRENTI-MUDANÇA, Cesar Moreira, hodi responde JNDiario iha Dili, Segunda (21/9/2015).

Iregularidade ne’ebe Governu komete durante ne’e, tuir Cesar Moreira, barak tebes. Exemplu deit maka kazu abuzu de poder ho kazu korrupsaun ne’ebe membru Governu barak maka komete, liu-liu iha mandatu V Governu Konstitusional nian.

Seluk fali, Cesar Moreira afirma tan, ezekusaun Orsamentu Estadu nian iha V Governu Konstitusional la ho transparansia. Osan povu nia biloens ba biloens “mout” tiha deit, maibe povu kontinua moris halerik no ki’ak. Estrada barak grave tebes, povu barak la asesu ba bee mos, povu barak hela iha uma ne’ebe la iha kondisaun. Ironia liu tan, dezempregu aumenta no povu balun sei han dala ida iha loron ida.

Husi aspeitu saude ho edukasaun nian, Cesar hatutan, eskola barak falta kedeira ho meja, kodisaun eskola at tebes no hospital sira iha Timor laran tomak sei falta aimoruk, numeru mortalidade inan-oan as tebes, labarik ho inan mal nutrizaun sei as no seluk-seluk tan.

Husi aspeitu agrikultura nian, Cesar tenik tan, natar hetare ba hektera maka abandonadu, rai luan barak maka la produs, maske Governu gasta osan barak sosa trator, maibe produsaun agrikula tinan ba tinan la hatudu nia progresu.

Cesar hatutan, iregularidade ne’ebe “ignora” tebes povu maka promesa IV Governu Konstitusional nian ne’ebe sosa tiha kadoras husi Italia hodi tau iha Palacio Governo nia oin ho razaun katak, modelu kadoras ne’e maka atu dada mina Greater Sunrice mai rai maran Timor Leste, maibe to’o agora soe lakon tiha deit no mina mos seidauk dada mai rai maran Timor Leste nian.

Cesar Moreira esklarese katak, Partidu FRENTI-MUDANÇA (FM) iha deit kadeira 2 iha PN, prontu apoiu kualker desizaun partidu boot sira nian (CNRT, FRETILIN ho PD), ne’ebe bele benefesia ba Estadu ho povu. Infelismente, FRENTI-MUDANÇA rasik la hatene razaun saida maka lei pensaun vitalisia ne’e mosu, mesmu iha razaun balun katak, lei ne’e atu fo dignidade ba eis primeiru membru Governu ho eis membru Asembleia Konstituante ne’ebe maioria veteranus.

“Agora ejijensia ikus ne’e nudar ona ejijensia sosial no afeta teb-tebes ba Orsamentu Jeral Estadu (OJE) tinan-tinan nian, hau hanoin bele halo revizaun ba lei pensaun vitalisia ne’e,” hateten Cesar Moreira.

Cesar Moreira nudar mos eis membru Governu iha Primeiru Governu Konstitusional preokupa maka iha mundu ne’ebe deit lei ne’e la retro-ativu, tanba ne’e PN tenke hanoin ho konsensia Estadu atu buka solusaun ba situasaun ne’e.

Nudar eis membru Governu ne’ebe simu mos previleizu pensaun vitalisia 100% husi salariu baziku, Cesar Moreira, senti la iha problema atu redus ou halakon tiha pensaun vitalisia, tanba maioria eis membru PN ho eis membru Governu la dependensia ba osan pensaun vitalisia nian.

Nia hatutan, tanbe lei ne’e la retro-ativu, maka tinan ne’e bele halo para membru Governu foun ho membru PN foun la bele ona simu pensaun vitalisia.

“Hau la hatene membru PN sira agora ne’e bele halo revizaun lei ne’e ba sira nia an ka lae. Basa, agora maka sira halo revizaun ba lei ne’e maka sira duni maka sei simu konsekuensia tanba ne’e membru PN sira agora tenke uza konsensia atu haree ba ejijensia sosial ne’e,” hateten Cesar Moreira.

Eis vise Ministru Transporte, Telekomunikasoens no Obras Publiku iha primeiru Governu Konstitusional ne’e mensiona katak, nia parte prontu simu konsekuensia atu halakon ou redus pensaun vitalisia para la bele hatodan liu orsamentu Estadu nian. Sa tan, ho kondisaun moris povu nian ne’ebe maka presiza tebes atensaun masimu husi Estadu.

Partidu FRENTI-MUDANÇA, tuir Cesar Moreira, akompanha hela ejijensia sosial ne’e no tenta koalia nivel partidu hodi halo pareser ba reprezentante paritidu nian iha PN hodi haree ho kle’an ba situasaun ne’e. Tanba, la bele besik ona eleisaun, maka ema balun foti hela sasan sira ne’e nudar bahan kampanhia.

“Se ejijensia sira ne’e mai duni husi povu nia vontade no husi povu nia fuan laran, maka ita bele halo buat sira ne’e hotu atu la bele prezodika povu nia situasaun. La bele besik ona eleisaun maka mobiliza malu koalia lori povu nia naran para alkansa objetivu politika iha 2017 ou tenta dezvia povu nia intensaun ba iregularidade Governu nian durante ne’e karik,” afirma Cesar Moreira.

Angelica Prontu Simu

Husi sorin seluk, representante povu iha uma fukun PN, Maria Angelica Rangel da Costa dos Reis, hateten, nudar reprezentante povu sempre prontu simu wainhira halakon pensaun vitalisia.

“Hau mai tur iha PN laos tan pensaun vitalisia, maibe atu hato’o prokupasaun no aspirasaun povu nian. Hau hanoin ohin loron ema kestiona barak kona ba lei pensaun vitalisia ami mos preokupa tebes ho lei refere liu liu Bankada FRETILIN,” hateten Angelica Rangel dos Reis iha PN.

Nia esklarese katak, Bankada FRETILIN hatama ona proposta ba revizaun lei pensaun vitalisia ne’e. Maibe Meja PN seidauk ajenda atu halo diskusaun tanba sei haree liu ba lei ne’ebe prioridade.

“Hau atu hateten deit katak, ita la bele preokupa liu maka pensanun vitalisia hodi haluha tiha kazu korrupsaun barak maka mosu iha Governu,” afirma Angelica Rangel.

Akademiku Labele Protesta Deit

Reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasional (PN) husu ba akademiku sira la bele halo protesta deit maibe tenke haree situasaun sira ne’e ho jeniunu.

Membru PN fo sai katak,   ladauk halo revizaun ba lei pensaun vitalisia tanba iha fulan hirak kotuk fo prioridade liu ba lei sira seluk. La signifika PN la fo importansia halo alterasaun ba lei pensaun vitalisia.

“PN la bele halo milagre, tanba lei lubuk ida ne’ebe baixa ba komisaun A no foin lalais ne’e mos baixa tan lei tolu (3), tanba ne’e ida ne’ebe mak tau prioridade ami tenke tau prioridade para tau ba ajenda diskusaun,” hateten membru PN, Francisco da Costa iha PN.

Membru husi Bankada CNRT ne’e realsa katak, petisaun ne’ebe mak universitariu sira lori ba PN ejije ba PN atu halo revizaun lalais ba pensaun vitalisia, se lae sira sei halo asaun greve hasoru PN. Tanba ne’e nia husu komprensaun parte akademika sira no entidades sira seluk atu buka hatene tuir prosesu tomak debate lei iha PN.

Antes ne’e Associação Academico Estudante (AAE) Timor Leste, ne’ebe kompostu husi estudantes universitariu sira hotu iha Timor laran tomak, deklara katak, sira sei mobiliza malu halo asaun pasifiku wainhira PN la tau importansia ba sira nia ejijensia hodi halo lalais revizaun ba lei refere.

Parte akademika hato’o ejijensia ne’e, tanba konsidera pensaun vitalisia ne’e habokur deit eis titulares sira (eis membru PN ho eis membru Governu) sira.

Konaba debate revizaun pensaun vitalisia ne’e, Prezidenti Parlamentu Nasional, Vicente Guterres, seidauk fo sai ajenda fiksu kona-ba tempu diskusaun ba lei pensaun vitalisia nian. mia/ita/bal

.