Problema MM, Operasaun Konjuntu To’o Agora Seidauk Iha Resultadu

.

Jornal Nacional Diário - 04 de agosto de 2015

Reprezentante povu iha Parlamentu Nasionál (PN) hateten katak, Forsa Empehamentu Operasaun Konjunta (EOK) to’o agora seidauk iha rezultadu

“Hau hakarak koalia katak, Operasaun ba Mauk Moruk (MM) la’o to’o agora, maibé seidauk iha rezultadu. Parlamentu fó rezolusaun ba Governu, Governu sai nia rezulusaun tutan para halo kontinuasaun hanesan follow up ida ba operasaun konjunta rasik to’o agora seidauk iha rezultadu,”hatete Deputadu husi bankada Partidu Demokratiku (PD) Paulino Monteiro ba Jornalista iha PN Segunda, (3/8)

Deputadu Paulino Monteiro afirma katak, agora iha hanoin balu para atu oinsa maka hodi halo diálogu. Diálogu ne’e iha ne’ebé, ne’ebé nia hanesan última rekursu dalan di’ak ida atu rezolve problema hotu. Ne’e último liu husi diálogu, ne’e ema bele funu to’o mate mós, ikus mai tenki iha diálogu no liu husi meza maka foin hetan solusaun.

“Se ita fila fali ba iha diálogu ne’e mós husi parte ida juridikamente ita hatún ita nia valór judisiáriu rasik iha Timor Leste (TL) mas ita mós tenki hanoin do’ok katak oinsa bele hetan solusaun ida,”dehan deputadu Monteiro.

Deputadu Monteito salienta katak, agora husi parte rua ne’e mos tenki hanoin katak, solusaun ikus liu husi diálogu, maibé ita labele haree ba husi kotuk liu profundu liu husi problema ida ne’e, mas dalaruma ema iha intensaun liu husi liur ruma maka fó impaktu ou dudu atu fó hanesan hala’o problema ne’e moris.

“Porezemplu ita haree no deskonfia hanesan problema 2006 ema liur iha kotuk, agora mós hanesan, rai ne’ebé deit maka kuandu riku mina rai no sempre iha problema no konflitus, ne’ebé interese minarai rasik mós iha laran, tanba ita Timoroan tomak tenki haree profundu, tenki haree hamutuk katak iha problema nia kotuk ne’e, keta iha ema ruma iha ne’eba maka tan interese ruma,”afirma deputadu Paulino Monteiro.

Paulino Monteiro hatutan katak, Governu bele hetan ou fasil atu hetan, maibé labele halo ema ruma husi kotuk problema ninian, tanba ne’e maka fó impaktu ladi’ak bainhira atu kaptura ema bo’ot ruma.

“Bainhira ema di’ak ruma mós tama iha laran, veteranus ruma mós tama iha laran, ita kaptura mós halo moe ba ema ne’ e rasik, halo moe ba ita nia nasaun, tanba ita rasik maka halo tiha hotu, ita halo subar liman, ita halo tiha hotu husi kotuk, ita dudu ita nia kareta mak ba tula ema, buat sira ne’e ita kaer malu ne’e mós dalaruma moe bo’ot ida. Ne’e impaktu ladi’ak ba ita hotu. Problema ne’e moris mós husi ita, atu halakon ou hakotu mós iha ita rasik,”esplika deputadu Monteiro .

Monteiro esplika liu tan katak, tuir nia haree ne’e, sinal ne’e atu halai ba iha diálogu, maibé diálogu ida mós tenki kumpri rekezitus hotu, diálogu mos labele taka dalan ba justisa.

“Diálogu ne’e para hanesan última solusaun ita foti, maibé labele ses husi justisa, seé ita ses husi justisa, entaun ita rasik maka hatun valósr justisa rasik, ita maka halo kaman ita nia lei ne’e para ita nia povu sira aban bainrua kuandu halo sala karik, sira dehan entaun lei ne’e vale deit ba ema bo’ot sira, ema bo’ot maka halo tiha sala mós dehan la sala, hatun todan, husik livre, ami ki’ik maka kona hela deit, tanba ne’e sei ita la halo todan ita nia lei ne’e rasik, ne’e impaktu ba jerasaun futuru mai katak dalaruma balu bele halo fali konflitu, balu bele kria problema mas dalan atu rezolve ne’e maka todan,”deputadu Paulino Monteiro salienta.

Deputadu Paulino Monteiro salienta liu tan katak, MM Atu entrega ou la entrega ne’e, horsida iha parte ne’e tetu iha hanesan ohin hatete iha impaktu negativu ho pozitivu, vantajen ou desvantajen, tanba ne’e maka buat ne’ebé kestiona maka ne’e, bele diálogu maibé labele ses husi justisa tenki kopera ho justisa.

Vise Prezidenti Komisaun B ne’ebé trata asuntu Negosio Estrangeiros Defeza i Seguransa Nasional Duarte Nunes hateten katak, konaba problema MM Governu tenki esplika, servisu ne’ebé que sira hala’o fulan 4 nia laran, liu-liu konaba fulan ida ikus ne’e.

“Ne’e ami presiza hetan informasaun, tanba ne’e maka ami husu ona Prezidenti atu halo karta ba Governu atu mai esplika ba ami, ami halo rezolusaun se Governu hala’o ona tuir fulan 4, nia esplikasaun seidauk to’o mai ami, ami maka halo resolusaun Governu iha obrigasaun fo informasaun ou relatóriu mai Parlamentu, ne’e maka hanesan dalan ida, hau fo servisu ba ita, ita tenki relata saida maka ita bo’ot halo ona,”tenik deputadu Duarte Nunes.

Deputadu Duarte Nunes realsa liu tan katak, tenki mai esplika ba osan ida Governu uza ne’e, parlamentu aprova ba halao servisu ne’e, governu iha esplikasaun ida ba iha PN, uza osan ne’e, servisu ne’e to’o ona, e servisu ne’e kontinua ba oin ka lae.

“Ha’u hanoin se tuir ita nia kontituisaun, kuandu prezidente haruka funu ka, hapara funu ne’e, i ita atu halo funu iha nasaun liur, atu hapara ne’e Prezidenti maka deside, ne’e tuir kontituisaun, kuandu iha siguransa rai laran, ne’e iha Governu nia liman,”tenik Deputadu Duarte Nunes.

Iha parte seluk Fundasaun Mahein konsidera EOK nudar operasaun ne’ebé bele fo solusaun ba kazu Mauk Moruk.

“ Ita haree katak operasaun EOK mos meus ida, hodi solusiona problema ne’e retira husi operasaun mos meus ida atu hodi solusiona problema refere, tanba primeiru iha operasaun EOK ne’ebé lao durante fulan tolu resin hatudu susesu bo’ot, tanba elemente husi grupu ilegal ne’e barak entrega an no balun kapturadu no situasaun emgeral iha area sira ne’e situasaun kontroladu husi EOK,” dehan Adjuntu Direktor FM, Joao Almeida.

Nia hatutan, atu retira ka lae, tanba durante ne’e preokpasaun bo’ot husi komunidade sira nian iha atusaenas balun tanba violasaun diretus humanus barak, ne’ebé operasaun hanesan solusaun ida, no diak liu mak   Mauk Moruk entrega an mos hanesan solusaun ida diak liu hodi rezolve problema refere no husu Mauk Moruk atu kolabora ho Estadu ba dialogu no responsabel ba justisaa tuir aktu krime ne’ebé nia halo.

“Bele retira forsa mos solusaun ida, Mauk Entrega an mos solusaun ida, importante liu mak rai ne’e hakmatek hodi solusiona ita nia problema tanba ema hotu iha rai ne’e hakarak moris iha paz no dame nia laran hodi partisipa iha dezenvolvimentu rai ida ne’e,” Nia hatete.eni/des

.