Taur Orienta Ona KOK Tiru Mate Mauk Moruk

.

Timor Post - 02 de julho de 2015

Díli—Prezidente Repúblika (PR), Taur Matan Ruak orienta ona Komandu Operasaun Konjunta (KOK) tiru mate Prezidente Konsellu Revolusaun Maubere (KRM), Paulino Gama ho nia grupu bainhira lakoi rende nafatin.

"Ami simu orden ne’e hosi prezidente para aperta para ka’er nia vivo ou morto. Prezidente ho governu iha hanoin ida de’it," Porta voz KOK, Vise Xefe Estadu Maior FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL), Brigadeiru Jeneral (Brijen), Filomeno Paixão, afirma ba jornalista sira iha Palásiu Prezidensial, Kuarta (01/07) hafoin hala’o enkontru ho Xefe Estadu. 

Paixão hatete, oras ne’e dadauk KOK la halo ona aprosimasaun ho Mauk Moruk maibé uza forsa hodi buka tuir no serku oinsá mak kaer Mauk Moruk mate ou moris.

"Operasaun aperta liu tan, serku aperta liu tan tenki aperta. Aprosimasaun laiha tan ona agora e apertar sérco e capturar vivo ou morte," hatete Paixão.

Kona-ba ezijénsia eis Komdante rejiaun III iha tempu rejisténsia, Cornelio Gama L-7 hanesan maun ba Mauk Moruk ne’ebé husu eis Prezidente Repúblika, José Ramos Horta hanesan premiadu Novel da Paz atu buka hanoin oinsá mak bele rezolve problema Mauk Moruk nian, Paixão hatete, L-7 la manda F-FDTL maibé estadu no governu mak F-FDTL, tanba ne’e KOK kontinua trata Mauk Moruk ho nia grupu hanesan inimigu.

"L-7 la manda iha F-FDTL, so estadu mak manda F-FDTL," hatete Paixão.

Iha fatin hanesan Ministru Defeza, Cirilio Cristovão no Ministru Interior, Longuinhos Monteiro hala’o enkontru ho xefe estadu, Taur Matan Ruak hodi informa servisu Ministériu Defeza no Ministériu Interior nian ba Xefe Estadu no situasaun iha rai laran.

Durante iha enkontru ko’alia mós kona-ba kazu Mauk Moruk nian ne’ebé akontese ona ba dala tolu iha munisípiu Baucau, postu administrativu Laga no Baguia nian.

Asaun ne’ebé Mauk Moruk ho nia grupu halo iha munisípiu Baucau, postu administrativu Laga no Baguia mak hanesan halo asaltu ba polísia sira iha suku Saelari, postu administrativu Laga, asaltu polísia iha postu administrativu Baguia no asaun ida ne’ebé mak halo tan mak foin dadaun iha Laga rezulta forsa ida kanek.

Ho asaun Mauk Moruk nian ne’e KOK sei intensifika liu tan forsa hodi nune’e bele kaptura Mauk Moruk, maibé bainhira iha terenu grau de ameasa maka’as mak KOK sei tiru Mauk Moruk.

"Depende grau de ameasa iha terenu, ne’e regras de empeinamentu regula ona, komandu operasaun tátika iha terenu mak deside grau de ameasas," hatete Ministru Defeza, Cirilio Cristovão. 

KOK  INKONSTITUSIONAL 

Entretantu Prezidente Partidu Klibur Oan Timor Aswain (KOTA) Manuel Tilman, hatete, kontituisaun bandu F-FDTL ho PNTL kahur malu hodi halo operasaun konjunta, tenke anula tiha rejolusaun hosi Parlamentu Nasionál ho rejolusaun governu nian, tanba konstituisionál bandu forsa rua kahur malu iha terrenu.

Loloos ne’e Tilman esplika, kazu Mauk Moruk ne’e Polísia mak responsabiliza, la’ós militar.

"Militár labele kahur ho Polísia, buat ida KOK ne’e ilegal, konstituisaun la hetete dehan katak polísia ho militár kahur malu, ha’u Manuel Tilman jurista mak hatete, advogadu sira seluk hanesan Paulo Remedios sira ne’e bele mai hotu, rejolusaun Parlamentu nian ne’e ilegal, tanba laiha inimigu iha rai laran, la’ós dehan hanesan segundu komandante (Paixão) sira ne’ebá ne’e (Laga) ita nia inimigu, tanba ne’e rejolusaun parlamentu nian anula, rejolusaun governu mós tenke anula, osan $ 2 milloens ne’e ilegál," Manuel Tilman hatete ba jornalista sira iha nia kna’ar fatin, Hotel Beach Garden, Praia dos Coqueiros, Kuarta (01/07).

"Ita laiha funu, Mauk Moruk la’ós militár, la’ós probelma ida ne’ebé hanesan petisionáriu iha 2007 ne’ebé halai hosi Kuartel, mesmo hanesan ne’e mós la’ós kazu militár, kazu polísia militár. Ne’e duni, tuir konstituisaun katak loloos hanean ne’e, seguransa interna, seguransa das pessoas, seguransa ema nia sasan, oderm públika iha rai laran Polísia," Tilman hatutan.

Nia dehan, militar involve bainhira iha funu atake exteriores, maski hanesan ne’e mós só Parlamentu maka sei deklara uluk tiha lai estadu de sítiu, hafoin Prezidente Repúblika análiza tiha situasaun hodi deklara funu.

"Maka ita nia militár sira tu’un ba, mas buat ne’e laiha. Ne’e duni ba ha’u, rejolusaun Parlamentu nian ne’ebé autoriza governu, rejolusaun governu nian ne’ebé que forma KOK inkonstituisionál, tanba ita konstituisaun la permite funu Timor ho Timor," dehan Tilman.

Nia hatete, iha prosesu funu, FALINTIL oituan de’it bele manan funu, maibé membru KOK ne’ebé kahur malu entre F-FDTL ho PNTL, maibé to’o oras ne’e nein kaer Mauk Moruk.

"Agora tu’un ho kilat bo’ot hanesan funu bo’ot iha Vietname ne’ebá ne’e, ne’e labele, ha’u hanesan Timor-oan ida, dirijente polítiku ida, eis deputadu, advogadu, labele konkorda buat ida kahur malu militár ho polísia," katak nia.

Nia halo konkluzaun katak, KOK tenke retira, nune’e militár sira fila ba han toba iha Kuarter, intrega kazu ne’e ba tribunál hodi emite nafatin mandadu de kapturasaun ho remete no emite kazu sira ne’ebé liu ona.

Nune’e mós intrega ba Ministériu Públiku ho Polísia hodi ba buka Mauk Moruk, hodi tuir dalan justisa nian.

Solusaun úniku governu ho estadu tenke fó mandatu ida ba Eis Prezidente Repúblika José Manuel Ramos Horta ne’ebé oras ne’e tu’ur iha ONU hodi hateke ba mundu, ne’ebé iha kapasidade as hodi re-estrutura mundu ida ne’e.

"Ema ne’e diplomata no iha esperiensia ida que bo’ot la halimar, la’ós bo’ot iha Timor, bo’ot iha mundu, atu iha Europa fali, Amérika, Xina, Japaun fali ka administra ho kapasidade diplomásia Ramos Horta," katak nia.

Tilman fiar katak, Horta bele rezolve kazu Mauk Moruk, tanba kazu ne’e hanesan feto san no uma mane.

"Buat ne’e fásil loos, fó buat ne’e ba tribunál, tribunál emite mandadu de kaptura para Mauk Moruk ho nia ema sira ne’ebé que dehan katak falta de’it rua ka tolu, afinál rua nulu, tolu nulu fali ne’e. Ita nia segundu Komandante (Paixão) kala sura sala tiha, kala bibi ho fahi sira ne’e, nia sura hotu, dehan fali 20 ka 30 mak mosu fali iha Atelari, Atelari ne’e mós suku ida de’it,"nia lamenta.

Eis Deputadu ne’e hatete katak, atu hetan solusaun ba kazu Mauk Moruk ne’e, Polísia tenke tuir ordem mai hosi tribunál, atu tama uma ka sai uma mós tenke ser hetan autorizasaun hosi tribunál, la’ós halo arbiru. Saida mak KOK halo tu’un sa’e ne’e ilegál hotu.

Jurista ne’e mós apoia relatóriu Amnestia Internasionál ne’ebé anúnsia katak Timor-Leste aplika hela extra judisionáriu ba ema sira ne’ebé seidauk hatene sira nia pena ho loloos.

"Ne’e mak ha’u dehan konstituisaun dehan funu iha mak militár ba funu, funu laiha ne’e militár hela iha Kuarter, halo uma, halo hospital, halo estrada, halo agrikultura no ba halo natar. Militár treinu para atu tulun komunidade internasionál para ba halo misaun iha ne’ebé- ne’ebé de’it, ida ne’e mak vokasaun aktual ba ita nia forsa ohin loron nian,"nia fó hanoin.

Nia dehan tan, KOK ne’e só para hafoer de’it F-FDTL nia naran, tanba impkatu hosi operasaun impede atividade komunidade nian barak tebes.

Tilman hatete, atu oho nehek ki’ik oan ida, tenke uja kilat nehek nian. La’ós uja fali kilat kaiñaun hodi ikus mai rezulta povu inosente sira mak sai vítima ba iha kazu Mauk Moruk ne’ebé to’o oras ne’e buka seidauk hetan.

"Ne’eduni ha’u nia hanoin, governu nia desijaun kona-ba rezolusaun Parlamentu Nasionál nian ne’e sala bo’ot. Ita atu oho nehek ida, tenke uja forsa tuir nehek. La’ós ba uja fali kaiñaun ida hodi ba oho fali nehek, to’o ikus mai ita ba sobu fali uma. La oho nehek. Tanba nia ki’ik oan demais nia la’o ses tiha bainhira ita sobu uma ne’e," hatete Manuel Tilman ba Timor Post iha nia serbsu fatin Garden Beach Hotel, Praia dos Coqueiros-Dili, Kuarta (01/07).

Entretantu, akontesementu tiru malu entre membru Komisaun Operasaun Konjunta (KOK) ho grupu deskonesidu iha suku Atelari, postu administrativa Laga, Munisipiu Baucau, Domingu, (28/6) dader rezulta membru KOK hosi FALINTIL-FDTL nain rua kanek, maibé di’ak oituan hafoin evakua mai Hospital Nasionál Guido Valadares (HNGV) Bidau.

.