Imunidade Maksalak Vicente Guterres Depende Vontade PN

.

Timor Post - 02 de julho de 2015

Ex-Vise Primeiru-Ministru iha governasaun Aliansa Maioria Parlamentar (AMP), Mario Viegas Carrascalão afirma ba nia pessoal divia ser Parlamentu Nasional (PN) levanta imunidade Prezidenti PN Vicenti Gutteres hodi hatan iha Tribunál relasiona ho nia statuto Maksalak (Arguido) maibé ne’e fila ba vontade membru PN sira, tanba PN iha poder atu diside buat ruma. 

"Ba ha’u pessoalmente, tenke levanta nia imunidade ba halo julgamentu karik sala tenke responsabiliza nia hahalok no karik la sala, bele fila ba hala’o nia serbisu hanesan bai-bain. Ida ne’e ha’u nia opiniaun pessoal, maibé Parlamentu iha kompetensia nu’udar orgaun soberanu ida," hatete Carascalão via telemovel ba Timor Post, Tersa (30/06).

Entretantu, diretur ejekutivu, Asosiasaun HAK, Manuel Monteiro hatete, arguidu Vicente Guterres nia hahalok ne’e hatudu momoos katak nia lakohi kontribui hodi kombate Kolusaun Korupsaun no Nepotizmu (KKN) iha rai laran. 

"Matenek nain balun dehan se mak lakohi koopera , signifika ema ne’e kanek duni no se mak brani signifika nia la sala ida,” esplika Manuel Monteiro via Short Message Service (SMS) ba Timor Post, Tersa (30/06). 

"Sala ka la sala, iha Tribunal mak desidi. La’os notifikasaun mai, ita hakiduk. Oinsa mak ita atu kombate KKN?,” kestiona diretur Manuel. 

Antes ne’e, diretur ejekutivu Asia Justice and Rights (AJAR), José Luis Oliveira konsidera deklarasaun Vicente Guterres kona-ba prijaun ne’e la’os ba Asu, maibé ba ema ne’e lia fuan ida ne’ebé mak laloos. Tuir loloos nu’udar Prezidente Parlamentu Nasionál, nu’udar lider ida di’ak tenke hasai lia fuan ne’ebé loloos hodi nune’e eduka ema latauk hasoru justisa.

José Luis esplika, konseitu prijaun ohin loron lahanesan uluk. Uluk prijaun nia sentidu ne’e atu kastigu ema. Haterus ema hodi kompensa fali nia sala, maibé konseitu prijaun ohin loron nian atu rehabilita ema nia lala’ok. Hadia fali ema nia lala’ok ne’ebé la tuir norma ne’ebé vigora iha iha sosiedade nia le’et. Tanba ne’e mak tenke ba eskola.

"Mai ha’u lia fuan ne’e la’os atu ba sulan ema, maibé ba eskola hodi hadia hahalok sira ne’ebé ladi’ak mak fila mai. Lideransa sira iha obrigasaun moral atu hatudu ezemplu di’ak. Ne’eduni nia ezijensias ba ninia lala’ok ne’e tenke a’as liu. Tanba ne’e mak ha’u hanoin labele interpreta fali konseitu prijaun ne’e hanesan animal nia luhan," José Luis Oliveira lia tun ba Timor Post iha Farol-Dili foin lalais.

"Ha’u nia hanoin ita labele halo distorsia (hakleuk) konseitu prijaun ne’e. Ita hanesan halo tauk fali ema atu ba tama prijaun. Ita kompara ne’e hanesan kareta ida kuandu a’at tenke tama ba ofisina hodi hetan manutensaun. Nune’e mós ita ema kuandu hahalok ladi’ak ona, entaun tenke ba eskola (prijaun) hodi hetan rehabilitasaun," esplika José Luis.

Nia hatutan, responsabilidade kriminal ne’e individual, ba ema. La’os ba pozisaun. Lahafoer pozisaun kargu Prezidensia Parlamentu Nasionál. Prosesu julgamentu ne’e nu’udar mekanizmu ida atu hamoos instituisaun Estadu sira ne’ebé foer.

"Ema ne’ebé mak hetan akuzasaun ne’e ha’u konsidera hanesan ema ne’ebé mak ninia ain no liman foer, tanba ba halimar tahu. Ne’eduni tenke ba fase tiha. Prosesu atu fase liman ain sira ne’ebé foer ne’e tenke ba Tribunal ne’e hodi identifika foer ne’e iha ne’ebé hodi bele fase tiha," tenik José Luis.

Entretantu, antes ne’e Vicente Guterres deklara nu’udar Prezidente Parlamentu Nasionál nia la tauk ida atu ba tama Prijaun, tanba prijaun ne’e halo atu sulan ema. La’os sulan Asu.

Ministeriu Públiku akuza Prezidente Parlamentu Nasional, Vicente Guterres komete krime partisipasaun ekonómia no negósiu kona-ba kazu sosa kareta Prado ba deputadu sira iha segundu lejislatura ne’ebé deskonfia nakonu ho prosesu naksalak.

"Ha’u la-tauk, rona ka la’e? Ha’u la-tauk nudar Prezidente Parlamentu, nu’udar Timor-oan, kadeia ba ema mane, la’ós ba asu, ha’u prontu," Prezidente PN hatan ba jornalista sira ho lian forsa iha Palasiu Prezidensial Aitarak Laran, Tersa, (12/05) hafoin hasoru malu ho Prezidente Repúblika (PR), Taur Matan Ruak hodi deskuti sobre problema iha rai laran.

Prezidente PN temi matebian sira tanba akuzasaun ne’ebé Ministeriu Públiku alega ba nia ne’e konsidera falsu. Parte hot-hotu tenke hanoin akuzasoens ne’ebé falsas ou akuzasaun ne’ebé maka halo, tanba hakarak presege ema atu vigansa pessoal ho persegisaun polítika ne’e todan no hafoer Timor-Leste nia naran.

Arguidu ba kazu ne’e mak Prezidente Parlamentu Nasionál, Vicente Guterres, eis Sekretariu Jeral Parlamentu Nasionál, arguidu João Rui Amaral no eis Diretur Nasionál Aprovisionamentu Ministériu Finansas, Francisco Soares Burlaco.

.