Salariu Asesor Internasional Bo’ot Liu PR

.

Jornal Nacional Diário - 25 de maio de 2015

Asesor internasional sira ne’ebé servisu hodi fó asesoria ba membru Governu sira iha Timor Leste ninia salariu US$16 mil to’o US$23 mil kada fulan, diferente ho Prezidenti da Republika Timor nian ne’ebe manan deit US$ 2.500 kada fulan.

Ekonomista no jurista, Manuel Tilman relata katak, durante ne’e, Timor-oan sira nia salariu ne’ebé bo’ot liu mak, Prezidente da Repúblika, US$ 2.500, tuir mak Prezidente Parlamentu Nasional, menus 10% husi Prezidente da Repúblika nia salariu, tuir tan mak Primeiru Ministru menus 10% , ikus liu mak salariu Prezidente Tribunal Rekursu nian, no menus 10% husi Prezidente da Repúblika ninia salariu.

“Hau la konkorda asesor internasional sira ne’e, manan US$ 12 mill to’o US$ 16 mill, Prezidente manan US$ 2.500. ida ne’e eskandalu bo’ot, tanba Prezidente manan US$ 2.500, asesor sira manan US$ 16 mill,”dehan Manuel Tilman ba jornalista sira iha nia kna’ar fatin Hotel Beach Garden Dili, Sesta (22/5).

Tilman dehan, salariu US$ 16 mill to’o 23 mill ne’e, salariu ema ONU sira nian, kuandu Timor Leste seidauk independente. Agora ONU laiha ona iha Timor Leste, salariu ida ne’e se ejiste atu halo saida.

“Agora ita independente ona, ita bele fixa salariu ne’ebé ita hakarak atu fó ba asesor internasional sira, lakohi haruka fila,”lamenta Manuel Tilman.

Tanba ne’e Tilman dehan, nia agradese kuandu agora dadauk ne’e, Timor-oan balu bele manan osan bo’ot liu Prezidente da Repúblika nian. Tanba ne’e, Tilman ejiji ba Governu atu haruka fila hotu asesor internasional sira ne’e, tanba agora dadauk Timor-oan sira mós bele ona atu hala’o servisu asesor internasional sira nia servisu.

Nia haktuir, Governu tenki kontrata deit asesor sira ho salariu ne’ebé menus husi US$ 7 mill, no kontrata deit asesor ne’ebé halo servisu ne’ebé Timor-oan sira labele halo. Laos naran kotrata asesor internasional sira ne’ebé mai halo servisu ne’ebé Timor-oan sira bele halo, hanesan asesor sira iha Prezidensia Konsellu Ministru no Parlamentu Nasional.

“Ita Timor Leste ne’e, ita seidauk fiar malu, Timor-oan sira ne’ebé mak manan deit US$ 5 mill deit mós bo’ot tiha ona, maibé hau hakarak hare asesor Timor-oan sira ne’ebé mak manan US$ 7 mill liu Prezidente da Repúblika ne’e, sira nia rezultadu ne’e iha ne’ebé,”dehan Tilman.

Maibé Tilman dehan, nia la kestiona salariu entre Timor-oan ho malae sira, maibé kuandu Timor-oan sufisiente ona, labele persija tan asesor internasional, tanba Tilman mós la konkorda ho asesor internasional sira ne’ebé mak manan uS$ 21 mill to’o US$23 mill, maibé lahalo buat ida ba nasaun ida ne’e.

Tilman mós rekuñese katak, uluk fofoun Mari Alkatiri hari nasaun foun ida ne’e, nia hasoru difikuldades barak, li-liu kona-ba tekniku, tanba iha momentu ne’eba, nia mós se assume hela pasta hanesan fiskalizador.

Nia esplika, problema ne’ebé mak agora dadauk mosu iha Timor Leste ne’e, tanba uluk ONU mak fiksa ema estranjeiru sira nia salariu bainhira kuandu sira hakarak mai servisu iha Timor Leste, tanba ONU ne’e ema manan osan bo’ot no sira mós iha osan barak.

Povu Sei Kontinua Kiak

Iha oportunidade ne’e, Manuel Tilman informa, tinan Tinan sanulu resin tolu (13) ona Timor Leste independente, maibé povu iha rai doben ida ne’e se moris kiak, mate barak tanba moras atan no lamatenek tanba analfabeitu.

Ida ne’e signifika, Governu laiha jestaun diak hodi halo dezenvolvimentu ba rai no povu ida ne’e, orsamentu Estadu ne’ebé Parlamentu Nasional aprova kada tinan, sulin ba grupu oan ida deit nia uma laran.

“Hau hatete ba belun sira husi Portugal hanesan ne’e, laran ksolok tebes, ami hetan tiha ona independensia, maibé povu rai ida ne’e, maske minarai barak, povu se kiak, moras atan, an alfabeitu, katak la matenek,”informa Manuel Tilman.

Estadu TL Hamosu Rejimi Holigarkia

Iha parte seluk, Diretur Ezekutivu Asian Justice And Right (AJAR) José Luis de Oliveirafo ninia analiza ba Governu ida ne’e katak, mosu rejime holigarkia iha Timor Leste, tanba Estadu kria Governu rua, Governu sentral ne’ebé ukun husi Mota-Ain ba to’o Lospalos, no Governu Zona Espesial Ekonomia Sosial de Merkadu (ZEESM), ne’ebé ukun iha Oe-cusse.

“Agora ne’e hatudu, ita ne’e Governu rua, Governu Zona Espesila Ekonomia Sosial de Merkadu (ZEESM) no Governu sentral. Ida ne’e labele, tanba ita Estadu ida deit, Governu mós tenki ida deit,”dehan José Luis Oliveira ba Jornalista sira iha nia kna’ar fatin Palapasu Dili, Sesta (22/5).

Nia hatutan, tuir lolos, poder ne’e haketak malu ho buat tolu deit hanesan, poder ezekutivu, legistlativu ho ezekutivu. Karik mosu estrutura balu, ida ne’e hanaran delegasaun poder, tanba poder ne’e mai husi leten tu’un ba karaik.

Ba nia, lolos ne’e buat hotu la’o tuir nia dalan, maibé iha pratika ne’e mak, ukun nain sira lahatudu katak, nasaun ne’e moris iha rejime demokratiku.

“Ita hanesan fali moris iha rejime holigarkia ka rejime bainoraksia. Holigarkia ne’e hanesan ema elit balu deit mak kaer ukun, entaun iha ema ki’ik oan balu sa’e ba kaer ukun, sira senti hanesan bai-bain hela. Bainhira Rui Araújo sai nu’udar lider iha orgaun ezekutivu, maun bo’ot sira tenki respeita nia ka, ida ne’e mak bolu rejime demokratika,”katak nia.

Maibe jurista Manuel Tilman halos katak, Estadu lahamosu Governu rua, tanba Mari Alkatiri ne’e, nomeadu husi Governu sentral.

“So ke, buat ida ne’ebé la’o iha Oe-cusse ne’e hanesan fali kolonia Dili nian, tanba Governador mak Dr. Mari duni ne’ebé nomeia husi Governu Dili. Governador ne’e ba husi Dili, tanba ne’e mak seidauk han malu, laos Governu rua, ida ne’e hau la konkorda. Hau la konkorda dehan katak Governu Mari nian, no Governu sentral nian, tanba Governu Mari nian, depende ba Governu sentral,”katak Tilman.

Maibe kuandu bolu dehan autonomia ne’e, signifika ema Oe-cusse oan rasik mak hili Prezidente ba ZEESM ne’e, laos Governu sentral mak nomea.

“Oe-cusse ne’e, buat rua mak hela iha ne’eba, diviaser municipiu lolos ne’e tenki povu Oe-cusse mak kaer, i depois ZEESM ne’e, projetu ekonomiku, tanba projetu ekonomiku ne’e, depende ba Municipiu, la’os municipiu lakon tiha, depende fali ba projetu ekonomiku, ne’ebé ninia Governador ne’e, ba husi Dili,”esklarese Tilman.tap

.