Fretilin iha Governu ne'e hanesan meus ida hodi oho demokrasia iha Timor Leste

.

Opiniaun hosi: Albertino Gonçalves Pinto

Mesmu ke foin ukun an, Timor Leste mos hatudu ona ba mundu, liu-liu Iha pais Asia Pasifiku,hatuddu oinsa Timor Leste halao nia roda demokrasia,nurak tebes duni demokrasia iha ita rain, mesmu nune Timor Leste mos hatudu an, katak ami mos bele moris ho diak iha mundu demokrasia, laos sala ida wainhira nasaun nurak ne’e hili demokrasia hanesa Sumberelu/payung ba idiologia nasaun. 

Saida mak demokrasia? Tuir termus de terminologia, matenek nain sira fahe IDEA ba tesis oin barak konformi influence ke hakerek nain ne iha, mais kuandu ita hare klean ba universiladade de definisaun demokrasia, hanoin nain sira konkorda katak “nasaun ida ke bele tama iha kategoria Demokrasia, maka wainhira involvimentu povu iha sitema demokrasia la’o ho diak no aktivu tebes” .

Oinsa ho Demokrasia Timor Leste iha tinan 2013-2015?KOMPLIKADU TEBES NO TRISTE. 

Komplikadu?Hanesa pais demokratiku nebe adapta sistema multi partidaria, tuir loloss fungsionamentu iha aspetu opozisaun labele fraku no labele mos hamate, tamba sa tengki iha Opozisaun? Kuandu ita hare didiak politisi sira agora ne,teknokrat no religiozo sira komesa adapta ou hamoris fali ona, sistema monorkia,tirani ke iha tinan atus ba kotuk nasaun Englatera no Franca uja, maka momentu neba hamosu revolusaun/diskontente husi sira nia povu rasik, nune sistema monarkia no tirania mos monu no rahun, agora dadauk situasaun hirak ne komesa moris buras tebes iha ita nia vida moris, KKN lao buras,mall administrasaun mos moris forte no hamoris ona liurai foun sira iha povu nia leet. 

Portantu Partidu opozisaun rasik hases an ona husi prinsipiu fundamentais juridiku de demokratiku katak alemde hala’o politiku legislasaun, ba partidu ke la ukun tengki hola parte iha Opozisaun, nune it abele Prienxe Sistema Demokrasia, se enkuantu Opozisaun mak hola parte iha Governu, bele ga lae ita temi RDTL hanesan PAIS DEMOKRATIKU?devisil boot ba situasaun ohin loron. 

DEMOKRASIA TIMOR LESTE TERNODA HO VENENO KORUPSAUN. Sim, laiha liafuan seluk hodi bele salva ita nia vida demokratiku, tuir los ne leader sira labele kahor malu ona poder nebe sira iha, pessoal nebe hetan grace husi aman maroman lolos tengki utilijar grace ho dalan ke diak, tamba demokrasia rasik nia dutrina barak  ke mai hosi ita nia fiar,nune grace ne rasik tengki hatur iha nia fatin, hodi ema bele fiar.iha vida politiku ohin loron, leader balu, tamba deit nia iha influence de poder antau regra Fundamental ba pais demokratiku mos sira SOKE..NE DEZASTRE BOOT IDA ba vida Demokrasia(Kazu DR.Mari’I Alkatiri , PREZIDENTE ZEESM,PRIZIDENTE AUTORIDADE LOKAL OECUSI, MOS MEMBRU PARLAMENT), pior liu maka Dr.Rui De Araujo bele eleitu ba kargo Premieru Ministru, ida ne laos dalan ke konstitusionaliade. 

Kazu hirak nee’ hatudu mai ita hotu katak, ita nia boot sira mos viola tebes ita KONSTITUSAUN RASIK. Lider sira bele koalia no implementa politika pramagtismu mais labele ses an husi ita nia regra de Konstitusaun. 

No Preizidente da Republika la bele nonok ba kazu no situasaun ne’e, se lae loron ikus ita mak se moe no monu, Se ITA NIA DEMOKRASIA MAKA MONU ANTAU ITA NIA JUSTICA MOS MONU,justica mak monu se tan mak bele fiar Justica iha ita nia rai, hau la espera katak loron ida ba ida povu se la FIARr tan ita nia Orgaun de justica. ODOMATAN BOOT BA KRITIKA TAKA ONA. 

Tamba deit razaun “Unidade Nasional, mai ita hamutuk hodi dezenvolve ita nia Rai depois ita rasik hamate Kritika no Autokritika”, hau hanoin ida ne’e lalos ona, tamba pais demokratiku iha ona nia regulamentu hodi hamoris dezenvolvimentu iha aspetu hotu-hotu, leader sira labele uja fali retorika politik hodi hamaus povu nia hanoin husi dalan LOS BA DALAN NEBE SALA, kritika nia formalidade mak opozisaun, opozisaun nia hun maka Partidu ke la hetan ukun, tamba saida maka demokrasia hanorin ema hotu hodi halo kontrolu ba sasan ou service ke lalos, opozisau mosu hodi HAFORTE liutan dezenvolvimentu iha pais ida, nune mal jestaun, Korupsau, Kolusaun, Nepotismu bele dok hosi ita nia rai, tamba partidu opozisaun rasik sempre kontrola desijaun hotu-hotu. 

Ba Involvidu Partidu Opozisaun Fretilin iha Governu AMP II, tuir hau nia hanoin laos dalan nebe Demokrasia rasik husu, hau bele deskonvia no hatete katak involvimentu Partidu Fretilin iha Governu  agora ne hanesa meus ida hodi OHO demokrasia iha Timor Leste(FAHE MALU PROJETU NO PODER NO GOZA), at liu tan Maka ema ke Kritika Governu AMP II, nebe durante hala’o vida korupsaun,mall gestaun no seluk tan, Partidu Opozisaun Fretilin no AMP futu lia ba malu hodi hatama ema inosiente ba Kadeia ( KAZU KOMANDANTE MAUK MORUK-IKUS MAI TRIBUNAL KONSIDERA KAZU MAUK MORUK KAZU POLITIKU NO MAUK MORUK HETAN LIBERDADE HUSI TRIBUNAL). 

Situasaun ne bele hatudu ba gerasaun foun katak Leader antigu ke se moris hela ohin loron laiha hanoin hodi hare povu nia vida, vida ekonomia no vida social.Portantu leader antigu sira hare liu ba intrese privadu hodi Goza vida katuas.

MAI ITA AREPENDE NO APRENDE “Knar Konstitusional PREZIDENTI DA REPUBLIKA LABELE ba HOBAN IHA VENENO KE EMA BALU HALO” 

.