Xanana Aperta Membru Governu

.

Jornal Nacional Diário - 05 Agostu 2014

Primeiru Ministru (PM), no aktual Prezidenti Partidu Nacional Reconstrução Timorense (CNRT), Kay Rala Xanana Gusmão, aperta membru governu sira atu haka’as-an hala’o servisu ho di’ak liu tan.

Xefi Governu nee lakohi rona atu ema seluk hatete governu nebe nia lidera nee lahatene ukun.

Xanana Gusmão hola pozisaun istika membru governu sira iha enkontru membru Governu Segunda (04/08) ne’e, iha Centro Convenção Dili (CCD), hafoin simu desizaun konferensistas CNRT durante loron rua, Sábadu-Domingo (2-3/08).

Xefi Governu Xanana Gusmão ne’e hasai deklarasaun maka’as ne’e ba membru Governu iha Workshop Governu ho tema “Identifika Problema No Buka Solusaun”.

Tuir horáriu workshop governu ne’e sei hala’o durante loron tolu Segunda-Kuarta (04-06/08/2014), iha Centro Convenção Dili (CCD).

“Obrigasaun ita hotu nian atu servisu di’ak liu, sé lae Timor sei rahun, tanba ita Timoroan hatudu katak, ita lahatene ukun rai ida ne’e, di’ak liu ita ba integra ba satanas. Ne’e susar, ita nia Estadu sei frazil teb-tebes, frazil tanba ita, tanba iha tinan sia (9) nia laran ona haree ba administrasaun, haree ba finansas, maibé la haree ba buat seluk, ita maka sei fraku hela, sistema labele monta. Sistema monta, monta atu asegura paz ne’ebé di’ak ba Estadu ida ne’e hodi metin ba ita nia oan no beioan sira, sistema ne’ebé monta la’o neneik, maibé sei hatán ba tentasoens oi-oin, ne’eduni ohin ita hasoru malu iha ne’e, ohin, aban no bainrua atu haree buat sira ne’e hotu,” Xanana fundamenta ho lia maka’as.

Iha enkontru ne’e mós, Xanana alerta membru governu sira atu deskobre malu to’o raut malu, hodi bele hetan dezafius ne’ebé durante ne’e membru governu sira hasoru.

Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão husu membru Governu tomak atu hakas’an servisu makas liu tan, nune’e bele hatudu sentidu servidor ba povu ida ne’e.

“Ita mai hamutuk iha ne’e durante loron rua nia laran, buka atu kuriji an, lae ita hatudu ba ita nia povu katak, ita lahatene ukun rai ida ne’e. Workshop ne’e ita tenki liga problema no buka solusaun, maibé workshop ne’e mos workshop raut malu,”haklaken Xefi Governu ne’e.

PM Xanana hateten, dala ruma dehan ukun nain-ukun nain sira ne’e maka dehan membru Governu, ida ne’e labele buka fo sala ba malu, selok malu, nune’e mosu buat ida falta koordenasaun, planiamentu diak, ne’eduni labele para fo sala ba malu.

“Ita hotu tenki buka dalan hamutuk atu hadia sistema ne’ebé lao ladun diak, selae iha 2014 ita nafatin deit hanesan ne’e, ou bele dehan lahatene ukun. Labele tanba sa maka ita husik ema rihun atus rua mate atu ukunan, maibé to’o iha klaran atu hadia rai ida ne’e, maibé hatudu katak ita lahatene, lae tinan ba tinan ita maka hakilar malu nune’e hela deit, selae ita sae ba foho hakilar problema no ita tun ba tetuk mos hakilar problema, falta koordenasaun no falta iha ejekusaun, ne’eduni labele hatudu liman ba seluk,”deklara PM Xanana.

Tinan 12 hanesan labarik karik, agora atu ba SMP, ne’ebé tinan 12 mos bele dehan katak, kleur ona oituan, tinan 12 iha vida nasaun rua mos barak ona. Laos foin maka hahu iha 2003 no 2004. Komisaun Funsaun Públika mós fó hela avaliasaun ba servisu lor-loron nian.

“Ita maka sadik malu, selok malu no halo koalia buat oi-oin, KAK bolu ema hot-hotu, seidauk hatene halo investigasaun, maibé ita maka nune’e hela deit. Ita hotu tenki buka hatudu, hatudu katak tinan ida ita halo saida, ne’eduni maka hau husu ba komisaun funsaun publiku tenki hare didiak metodologia, mekanismu no sistema,”hateten PM Xanana.

PM Xanana mos koalia konaba Presidenti Republika nia visita ba Distritu, ne’ebé mosu preokupasaun husi povu nian katak, buat hotu laiha, laiha planu, la halo ho kualidade, ne’e mos la moe no labaruk ka?. Nune’e mos kuandu ba fali Parlamentu, Parlamentu kritika fali katak, halo sasan hotu laiha planu no laiha kualidade, nusa maka nafatin deit hanesan ne’e, hanesan Governu la senti ka?

“Hakarak halo buat ida atu la’o tuir régras, ita hadau malu, lahanoin Estadu nia interese, ita susar teb-tebes, susar tanba ida ne’e. ita hotu-hotu politiku, director sira politiku, membru Governu polítiku, ita hotu kaer hanesan ne’e, ita hotu dezafia malu iha fatin-fatin, buka saida, buka hatudu-an ka buka hatudu oin hodi partidu haree katak, manan fali ba karik tau ha’u ba, tanba ha’u servisu maka’as,”katak PM Xanana.

Nia esplika katak, presiza parte hotu ba uluk atu haree ba iha partisipasaun katak, iha ne’eba ne’e iha responsabilidade ka la’e, ne’eduni sé beik, beik di’ak liu ba fa’an bakso.

Xefi Governu, V Governu Konstitusionál ne’e afirma katak, sosiedade iha mentalidade aktivista hatene krítika, lahatene buat ida mós krítika. Maibé di’ak liu lahatene lalika koalia, hatene maka koalia, ne’e maka sosiedade Timor ohin loron.

Xanana dehan, funu na’in sé deit maka terus to’o iha ne’ebé, ohin loron tenki kaer buat ruma, maibé kuandu nia kaer hodi lori la’o ba di’ak, maka nia sei fó valór ba terus ne’ebé nia halo.

“Ita mak sukat malu dehan, o funu ka la funu, o terus ka o la terus. Ita hanesan fali hatun malu dehan, ida ne’e uluk la’os organizasaun ida ne’e. Agora ha’u hakarak lembra ba imi, Herois de Hoje, Podecer Traidor Amanha, ida ne’e tanbasa?, Ha’u dehan katak ha’u luta, ha’u oho, ha’u terus, maibé ohin o kaer buat ruma, sei kaer di’ak o fó valor ba o nia terus ne’e,”afirma Xanana.

Lider karismátiku ne’e dehan, workshop governu nian durante loron rua ne’e, tinan seluk, Xanana lakohi atu hasoru malu fila-fali tan, tanba problema sira ne’ebé hanesan. Sela’e arasta fali hanesan, governu ne’e moras todan ka moras króniku.

Xefi Governu ne’e fundamenta katak, iha administrasaun públika no iha konstrusaun Estadu iha instituisaun Estadu nia laran ne’e sai moras bo’ot ona, la’os moras malaria, maibé moras kánkru.

“Tanba ne’e, ha’u loke workshop ne’e atu ejiji ba imi katak, tau ita nia interese Estadu nian ne’e, hodi rekoñese, ha’u sala iha ne’ebé. Maibé lalika mai konfesa mas tenki koriji, ho hanoin katak, workshop ne’e últimu workshop, dezafius hotu ne’ebé iha,”afirma Xanana.tap

.