PN Propoin Guvernu Hapara Kontratu ho TT

,

TEMPO SEMANAL

Dili, TEMPO SEMANÁL – Polémika kustu telefonika husi Timor Telekom (TT) ne’ebé hatama ba Parlamentu Nasional hodi husu pagamentu, hetan reasaun negativu husi deputadus Parlamentu Nasional husi Komisaun Finansas Públikas, tanba TT hatama resivus husi tinan 2009 mai to’o agora ho montante osan besik 8 millioens. 

“Ami hakfodak tanba TT halo kobransa hahu husi 2009 nian ho razaun katak TT-nia sistema down. Se sistema dawn, entaun TT bazeia ba saida mak atu  kobra desde 2009 to’o agora. Ami bolu  TT hodi husu konaba sira-nia razaun tanba sa maka sira uza modelu down ne’e hodi kobra todu guvernu ho montante 8 millioens. Ida ne’e hanesan buat ida ke halo ami hakfodak”, dehan deputada Izilda Pereira Soares ba jornal ne’e iha Parlamentu Nasional foin lalais ne’e.

Liutan deputada husi bankada CNRT ne’e informa katak, resivus ne’ebé TT hatama ba Parlamentu Nasional, parlamentu husu atu halo rekonsiliasaun ho ministerius kompotente hodi haree loloos konaba prosesu pagamentu la’o oinsa. 

“Tanba tuir ami-nia hanoin, di’ak liu kada ministeriu kria ekipa kiik ida hodi cek linas telefone ne’ebé mate tenke koa, labele $10.00 ne’ebé ke ita selu ba lina fixu, ema kala uza nafatin hela deit, numerus sira anterior ne’ebé mate ona i ema barak demais. 

Tanba ne’e, ami tauk keta halo ema sira ne’e keta uluk tur iha pozisaun ruma iha guvernu, i guvernu fó ba sira mobile ida hodi fasilita servisu nudar ofisiais guvernu nian, agora sira la’ós ona membrus guvernu maibé sira sei uza nafatin mobile hirak ne’e, hodi halo guvernu kontinua selu. 

Se laiha dalan, pasensia ita tenke buka dalan liberalizasaun tanba agora ita iha hela liberalizasaun nia laran ne’ebé mak iha ona kompania telekomunikasaun rua, Telekomcel ho Telemor. Tanba ne’e maka se ita metin hela deit ho TT maka nia presu sae hela deit hanesan ne’e. 

Tanba ne’e maka ami husu ba guvernu atu halo kontratu ho kompania telekomunikasaun seluk hanesan Telekomcel ho Telemor, para depois sira labele husu buat sira ne’ebé hanesan TT husu para depois halo ita hotu hakfodak. Tanba Parlamentu Nasional aprova osan ba tinan ida US$1.5 mas afinal buat sira ne’e falun hela iha laran. 

Ami hanoin katak aprova osan ne’e para atu uza ba buat  saida mas afinal kobre hela buat barak ke tinan kotuk  nian laos agora nian”, deputada husi bankada CNRT ne’e lamenta.

Liutan deputada ne’e husu ba ministeriu ida-idak atu rekonsilia malu ho TT  para bele to’o iha prosesu pagamentu. “Tanba ita deve ita tenke selu soke halo ita hakfodak tanba prosesu ida ne’e nudar negosiu ida i empreza ida, ne’ebé ita boot konsiente halo pagamentu husi 2009 to’o agora, ba ha’u diak liu taka tiha buat ne’ebé akontese tiha ona iha tinan kotuk no ita loke konta foun para labele komplika buat barak.

Prosesu ida ne’e maka sai problema ba ami husi komisaun funansas publikas nian, maibé ami husu ona ba ministeriu hotu-hotu atu haree kestaun ne’e. Ha’u rona katak problema ida ne’e sai tiha ona problema importante ida ne’ebé ministerius hotu-hotu haree ba linas telefonikas sira ne’ebé uza i halo kontrola didiak, katak nia. 

Entertantu hatan konaba oinsa TT-nia reazen konaba situasaun ne’e, deputada ne’e informa katak, “Ha’u rasik halo karta ida para bolu sira i semana kotuk ami hasoru malu tiha ona ho sira i sira esplika konaba sistema down ne’e nomos razaun teknikas, mas atu dehan katak ita koalia konaba osan i koalia konaba tusan. 

Ne’ebé ami koalia durante loron tomak ida no ami hatene ona saida maka sira hakarak no ami foti ona sampel husi parlamentu. Tanba ne’e maka ami hanoin katak kada ministeriu, sekretaria du estadu, institusoens autonomu, ida-idak tenke forma ekipa kiik oan ida hodi cek telefone sira ne’e ninia paradeiru iha ne’ebé. 

Alende ne’e koalia konaba alokasaun orsamentu ba kustus telefonika, deputada ne’e informa katak, orsamentu ne’e aloka tuir nesesidade kada ministerius nian. Uluk  Ministeriu Finansas mak halo kontratu ho TT, ministeriu hotu-hotu simu deit. Mas iha 2010 sistema ne’e muda tiha ona i ministeriu ida-idak halo kontratu direta ho TT. Tanba ne’e maka fasil atu kontrola. Tan ne’e ami ejize ministeriu ida-idak kontrola situasaun ne’e para iha orsamentu foun ami sei tau atensaun makaas ba asuntu ne’e. 

Nune’e mós wainhira koalia konaba see deit mak iha direitu ba uza relefonika gratis ne’e, deputada Izilda informa katak, iha guvernu ministrus, sekretariu estadus no diretores sira iha direitu ba telefonika ne’e. Mas ministrus sira ami la konta, ami hanoin katak tanba funsionarius publikus sira nia salariu mak ne’e hela deit, entaun ita tenke insentiva sira liu husi buat kiik oan sira hanesan ne’e.

Maibé koalia konaba oinsa atu garante katak, linas telefone ne’e uza duni ba nesesidade servisu nian, deputada ne’e ekresenta katak, “tanba ne’e duni maka ami husu ba ministerius sira tanba sira iha sira-nia inspektor atu halo kontrola ba sistema ne’e hodi haree konaba gastus. 

Se ita boot-nia telefone hetan 100 dollares, entaun ita boot uza ba 100 dollares nian. Agora se, ita boot hakarak telefone diretor ida iha hela rai laran maibé ita boot telefone husi Amerika mai, entaun ita tenke buka hatene ida ne’e. Karik ne’e urusan dinas, seim maibé tenke buka hatene loloos.

Iha tempu hanesan koalia konaba presu ne’ebé TT ofrese, deputada ne’e informa katak, TT sei uza nafatin presu ne’ebé ke uluk liu halo tiha ona ho guvernu uluk liu. Iha tempu neba uniku TT mak halo operasoens ba sistema telekomunikasaun iha Timor-Leste. Maibé agora ita liberaliza tiha ona sistema telekomunikasaun, entaun ita tenke buka kontratu ho kompania ne’ebé mak bele fonese presu tuir guvernu ninia hakarak. Se ha’u halo kontratu ho ema ruma, ha’u hakarak ema ne’e fornese servisu diak i fornese presu ne’ebé tuir ha’u-nia hakarak, se lakohi tuir maka ha’u halo fali kontratu ho ema seluk”, katak deputada ne’e.  (ts)

 .