RESPOSTA KONJUNTA BA DEKLARASAUN MEMBRU PARLAMENTU NASIONAL IHA PLENARIA

.

Iha loron tersa feira, 05/11/2013 Sosiadade Civil ne'ebe kompostu husi; Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC kontinua hodi resposta deklarasaun Membru Parlamentu Nasional sobre proposta orsamento parlamento Nasional, Informasaun detail mak hanesan tuir mai ne'e:

RESPOSTA KONJUNTA
BA DEKLARASAUN MEMBRU PARLAMENTU NASIONAL IHA PLENARIA
LORON 28 DE OUTUBRO 2013
Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC

Iha loron 23 de Outubro 2013 Organizasaun 5 (Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD, & TLMDC) halo deklarasaun konjunta kona ba Orsamentu Parlamentu Nasional ba tinan 2014 mak hetan aprovasaun iha Jeneralidade 24/09/2013 no mos aprovasaun iha Final Global 26/09/2013. Nudar organizasoens Sosiedade Sivil ho papel ida mos hanesan intermediariu entre Povu no Ukun Nain sira ami iha dever atu hamutuk ho povu no Ukun Na’in sira hametin mekanizmu ‘check and balance’ atu nune’e ita hotu hamutuk bele haburas no hatoman a’an ho ‘boa governasaun’ liu husi transparensia no akountabilidde perante povu. Iha 28 de Outubro 2013 membrus Parlamentu Nasional balun liu husi plenaria dehan katak deklarasaun husi organizasoens Sosiedade Sivil hirak ne’e la lo’os no sik arbiru deit bainhira dehan katak,

“... viajen membrus Parlamentu Nasional ba rai liur barak liu...atu gasta osan Estadu deit...no utilizasaun kombustivel iha rai laran mos barak liu...no tanba ne’e membrus Parlamentu Nasional presija foti desizaun hodi eduka NGOs hirak ne’e hodi halo deklarasaun lolos (fontes: Minutas JSMP)”.

Atu la bele husik duvida ruma ho publiku ami hakarak dehan katak:

1. Viajen ba rai liur atu barak ka uituan, objetivu vizita estudu ba nasoens hamutuk 11 (Swisa, Azerbaijan, Portugal, Brazil, Cabo-Verde, Australia, Indonezia, India, Japão, Nova Zelandia no Moçambique) la klaru no kriteria selesaun ba nasoens hirak ne’e mos la klaru; no mos relasaun ruma husi viajens ne’e ho produsaun leis ka ba funsionamentu Parlamentu Nasional nian mos la klaru. Ba ne’e ita hotu inklui membrus Parlamentu Nasional rasik bainhira hetan informasaun konaba proposta orsamentu Parlamentu Nasional ba rubrika viajen internasional hamutuk US$1,514 milhoes, nudar sidadaun responsavel ita iha dever no obrigasaun atu kestiona rezultadu husi viajens hirak ne’e mak saida, referensia husi viajens tinan kotuk mak saida, viajens tinan kotuk halao duni ka lae no tanba sa, no total proposta osan viajen hirak ne’e efetivu no realistiku duni ka lae, tanba povu iha direitu atu hatene no buka hatene karik osan viajens hirak ne’e gasta la los (Fontes: Notisia RTTL, 26 Setembro 2013).

2. Iha orsamentu Parlamentu Nasional ba tinan 2014 mos rejista katak total alokasaun ba kombustivel ba membrus Parlamentu Nasional na’in 64 ba fulan 10, hamutuk US$153,600. Kategoria ba alokasaun orsamentu ida ne’e mak Abonu, katak Allowance ba Membru Parlamentu Nasional. Nune’e mos membru Parlamentu Nasional ida-ida sei hetan tan hamutuk US$2,400 ba osan Kombustivel; tamba mekanizmu kontrolo seidauk efetivu mak realidade hatudu katak kombustivel barak uza ba interese privadu no nune’e mos utilizasaun kareta membru Parlamentu Nasional ba interese privadu tuir observasaun membrus komunidade iha distritus. Kestaun ida ne’e implika ona mal-utilizasaun ba sasan Estadu nian (peculato de uso) ne’ebé konsidera ona nu’udar krime korupsaun.

Nudar organizasoens Sosiedade Sivil ami hakarak kolabora ho membrus Parlamentu Nasional nebe’e reprezenta povu atu ita hamutuk tau interese povu nian uluk hodi hatoman a’an ho ‘boa governasaun’ liu husi transparensia no akountabilidade no la bele utiliza salah sasan no osan Povu nian, tanba ohin loron povu maioria sei susar atu hetan US$0.50 ba moris loron ida. Ba ne’e atu hatoman ita hotu nia a’an ho transparensia no akountabilidade ami rekomenda ba Membrus Parlamentu Nasional atu:

1. Hamosu lei ka Dekretu Lei ida karik seidauk iha hodi regulariza prosesu orsamental Parlamentu Nasional nian atu nune’e orsamentu nebe’e propoen efetivu no realistiku duni;

.
2. Iha nasaun foin murak ida ne’e, ita hotu, inklui Membrus Parlamentu Nasional rasik, presiza informasaun barak ho kualidade ho baze iha kontextu lokal atu nune’e molok foti desizaun ruma, ita presiza tau interese povu nian mak uluk; dala barak ita bele iha intensaun diak maibe bainhira ita la iha informasaun adekuada no la iha referensia ho kualidade, nudar reprezentantes povu nian fasil atu monu tentasaun hodi legaliza pratikas balun mak bele ba hasoru interese povu nian rasik – pratikas nebe’e bele konsidera nudar pratika korupsaun;

.
3. Membrus GOPAC-TL kompoin husi membrus balun Parlamentu Nasional rasik; ba ne’e ami husu no fiar katak ho kodigu etika GOPAC nian, membrus GOPAC-TL bele kontribui ba haburas prosesu orsamentalizasaun ida efetivu, realistiku no transparente atu nune bele prevene legalizasaun ba fasilita fali pratika korupsaun ruma.

Dili; 05 de Novembru 2013

1. Mericio Akara
Executive Diretor
Luta Hamutuk

2. Virgilio Silva Guterres
Executive Director
Haburas Foundation

3. João Boavida
Executive Director
CEPAD
 

4. Nélson Belo
Executive Director
Fundasaun Mahein (FM)
 

5. Francisco da Silva Gari
Executive Director
TLMDC

.