“Lei Pensaun Vitalisia Kontinua Sai Preokupasaun”

.

Jornal Nacional Diario - Kuarta-Feira, 12 Junho 2013 

Lei Pensaun vitalisia ba eis deputado no eis titular sira ne’e kontinua sai preokupasaun sosiedade sivil sira, tamba lei ne’e halo ema sai baruk ten. 

“Deputadu sira la iha sentidu de Estadu, sira goza iha povu ki’ik nia leten, se sira matan no tilun povu nian haree povu ne’e sei susar labele halo lei ida ne’ebe halo riku fali o nia an mes-mesak,” 

Direktur Ezekutivu Luta Hamutuk (LH), Mericio Akara, deklara asuntu ne’e ba JNDiario, Tersa (11/6) iha nia kna’ar fatin, farol, Dili. 

Tanba ne’e, Luta Hamutuk eziji ba Parlamentu Nasional (PN) atu altera lei pensaun vitalisia, hodi orsamentu labele ba deit ema grupu elite sira, tanba realidade oan kiak sira sei barak, kapasidade kompras mos limitadu, icome perkapita ema nian loron ida laliu husi 50 sentavos, ho razaun sira ne’e maka Luta hamutuk eziji ba orgaun sira atu iha sentimentu estadu atu altera lei refere, tanba hamosu injustisa ba povu, maibe husu atu hatuun ba 50% labele 100%. 

“Ami hakarak pensaun vitalisia ba eis deputadu no membru Governu ne’e hatun ba pursentu 50, tanba lei ne’e halo sira sai baruk ten, sira bele hetan maibe hetan deit gaji pokok, tanba ema la produtivu ona simu tan osan ne’e halo todan osamentu jeral do estadu kada tinan,” hateten Akara. 

Akara afirma, kada fulan eis titular simu hela deit osan, entaun sira fasilita nafatin riku sira, ema ne’ebe kiak kiak ba bei beik, deputadu sira giza iha ema kiak no susar nia leten, tuir lolos deputadu sira tenki moe, tuir lolos deputadu sira ajuda hodi haree lei ne’e hodi ajuda povu atu hetan moris ne’ebe saudavel. 

“Lei ne’e la justu mos ba ema kiak sira, sira la hatene vensimentu, ferik katuas sira fulan ida hetan dollar 30, maibe sira ne’ebe la produtivu ne’e hetan nafatin U$1500 fulan ida, ne’e la justu, ami hakarak redus ida ne’e,” tenik Mericio. 

 Diretur Luta Hamutuk esplika, lei ne’ebe produs iha tinan 2006 husi Parlamentu Nasional ne’e, lei ne’ebe mak koruptu no hamosu injustisa iha rai laran, tanba sira produs lei hodi benefisia no fasilita sira nia an deit, tanba lei pensaun vitalisia ne’e hanesan tratamentu espesial ida ba grupu elit sira, mak hanesan, Eis Prezidenti da Republika, Membru do Governu, Deputado, magistrado Judicial, Magistrado do Ministeriu Public, Provedor de Direitus Humanus e Justica, Embaixador no gestor Publiku ou dirigente instituisaun publiku sira, Tuir nia, Direitu Vitalisia hirak ne’e hanesan previlezu ida ne’ebe mak sira halo ba sira nia an, maske la reflete kondisaun real ne’ebe dadauk ne’e povu infrenta, hanesan nesesidade bazika ne’ebe mak sei problema nafatin. 

Luta Hamutuk mos sei fo proposta ida atu halo regulamentu ba ema neebe hetan pensaun vitalisia katak, sira ne’ebe iha kapasidade iha negosiasaun, agrikultor no lei para sira sai advisor iha seitor sira, nune’e bele dezenvolve ho diak, duke sira sai ho joven la fo kna’ar ba sira, maibe fo osan deit. 

Luta Hamutuk sei ba hasoru no koalia ho Prezidenti Republika Taur Matan Ruak, Parlamentu Nasional, eis Titular sira, eis Primeiru Ministru, eis Prezidneti parlamentu nasional para ejizi hodi koalia nafatin, nune’e lei ne’e reviu. 

Iha parte seluk, Diretur Interinu Asosiasaun HAK Manuel Monteiro Fernandes afirma, duke isra gasta osan ba ema elit sira nusa la aloka osan sira ne’e ba iha seitor seguransa hodi hadia sira nia kondisaun no fo salariu neebe diak, tanba sira mak garante seguransa iha rai laran. 

Alein de fo kondisaun ne’ebe justu ba profesores no pessoal mediku sira, tanba sira mak kaer no forma jerasaun futuru Timor Leste nian, inklui fo tratamentu ba povu nia moris saudavel. 

Nia hatutan, tinan lima ne’e sira aproveita tiha ona, tansa mak sira hakarak aproveita nafatin, tuir lolos nudar matan no tilun povu nian, tenki defende saida mak dereitu povu nian labele diskrimina fali. 

Realidade hatudu, esi deputadu no eis membru Governu balun la kontribui ona matenek ba prosesu hari’i nasaun ne’e, basa lei pensaun vitalisia fo dalan ba sira atu hetan osan kada fulan nian hodi sustenta sira nia moris loro-loron inklui aktividade ne’ebe sira halo. 

Realidade mos hatudu katak, komunidade iha kapital Dili ne’ebe halo negosiu ho modo, sasan ki’ik sira iha gerobak, roda rua no tolu, loron ida hetan minimu mak dlar ida, ne’e mos sekuandu iha fatin estratejiku no konsumidores barak, maibe iha Distritu, Sub Distritu, suku no Aldeia karik hetan deit mak sentavos 50 ba loron ida ou bele la hetan tan. 

Tantu tuir fontes konfirmadu iha Parlamentu nasional katak, deputadu foun sira mos konkorda lakohi muda lei ne’e, tamba sira hakarak aproveita, tamba deputadu iha primeiru no segundu lejislatura goja tiha ona osan povu nian ne’e. 

.