“Xanana Lakohi Conoco Kontinua Hanehan TL”

.

Jornal Independente - Kuarta-Feira, 15 Maiu 2013

Primeiru Ministru (PM) Xanana Gusmao kontinua la fo ulun ba kompania internasional sira ne’ebe halo explorasaun mina no gas iha tasi Timor. PM Xanana konfesa ba komunidade iha Viqueque katak, Timor-Leste durante ne’e iha problemas boot ho kompania ConocoPhilips ne’ebe halo eksplorasaun mina.

Xefe Governu ne’e dehan, problema ne’e akontese tanba kompania ne’e ho intensaun hakarak hanesan hodi supa rikusoin Timor Leste nian.

“Tanba ne’e sei ita la hamutuk ho hanij ida de’it, hau hanoin ema sei hanean nafatin ita, no sei naok nafain ita nia rukusoin,” Hateten PM Xanana Tersa (14/5) iha Divulgasaun Dialogu desentralizasaun programa kamara munisipiu ba povu Distritu Viqueque.

Kazu kompania internasional Conocophilips ho Governu Timor Leste ba oras ne’e dadaun sei lao hela iha prosesu. TL ho ambisaun maka’as hodi dada kanu mina mai iha rai laran, tanba justifika kompania internasional sira hakarak kontinua halo imperializmu ekonomiku hodi hanesan no deskonfia naok bei-beik TL nia rikusoin.

Xefe Governu ne’e salienta katak, Conocophilips la selu ona tasa, maibe PM xanana ne’e duun katak kompania ne’e naok tan Timor nia riku, hahalok ida ne’e labele tolera. Lider rezistensia ne’e mos la esplika detaillu rikusoin hira mak kompania sira naok, kestaun kompania la selu tasa oras ne’e sei iha prosesu julgamentu. PM Xanana haktuir, durante ne’e Conocophilips hatete, TL seidauk iha esperensia, tanba ne’e sira hakarak aproveita oportunidade ida ne’e hodi hanean beibeik TL. Tanba interese ba distinu nasaun no povu ida ne’e nian, PM rasik la konkorda, tanba situasuan TL iha 2002 la hanesan ona ho agora.

“Timor-oan sira iha ona kapasidade atu halo jestaun rasik ba ninia rekursu sira, maibe ita presija deit mak tekniku sira para oinsa atu bele apoiu TL nian mina ho diak,” tenik nia. Nia hatutan, tan la konkorda, sira (Conocophilips) lori ba Tribunal, maibe kuandu tuir prosedimentu legal durante ne’e sira la selu tasa ba governu TL.

“Hau hakerek karta ba Primeiru Ministru Australia Julian Guilard katak, TL 2002 no TL 2013 la hanesan ona, ne’ebe ita (Australia-TL) presija koalia,” dehan nia.

 Xefe governu ne’e dezmina tebes ba kompania boot sira ne’ebe halo explorasaun mina nee, nia dehan, pudia sira mai atu apoiu TL, maibe sira mka mai halo falo explorasaun ba TL nia riku soin sira. Foin lalais, Governu TL ho kompania internasional balun inklui kompania nasional Timor Gap asina kontratu hodi fura posu (mina matan) iha area JPDA nian.

Teknikamente, oras ne’e Timor oan ne’ebe involve an iha kompania Timor Gap bele halo rasik ona explorasaun no iha ona kapasidade atu halo jestaun rasik.

.