TLMDC Lamenta Akuzasaun Ministeriu Públiku Hasoru Jornalista

.

Jornal Independente - 04-03-2013 

DILI: Timor-Leste Media Development Centre (TLMDC) lamenta tebes akuzasaun Ministeriu Públiku nian hasoru jornalista nain rua, tamba ida-ne’e sai disastre boot ba prosesu hari’i demokrasia iha railaran.

Diretór TLMDC, Francisco da Silva Gari hateten julgamentu ba jornalista Raimundos Oki husi Independente ho Oscar Salsinha husi STL nu’udar indikadór ameasa nian ba liberdade imprensa nian in Timor-Leste.

Tuir Gari, prosesu demokratizasaun lao di’ak bainhira mídia iha liberdade hodi kontrola prosesu serbisu orgaun estadu sira tamba kualidade demokrasia depende ba informasaun hodi forma opinaun públiku nian iha railaran.

“Lori jornalista ba tribunal ne’e nu’udar ameasa boot ba prosesu hari’i demokrasia tamba mídia la livre hodi kontrola orgaun estadu sira ninia serbisu.”

“Orgaun estadu sira bainhira halao sira ninia serbisu loos ka la loos ne’e ema tauk ona atu kritika sa tan kontrola,” nia haktuir.

Eis membru Dewan Solidaritas Mahasiswa (Dewan Solidaritas) afirma, Konstituisaun RDTL artigu 40 no 41 garantia katak sidadaun hothotu iha direitu ba informasaun, entau jornalista iha dever hodi bele hato’o lalaok ka serbisu orgaun estadu sira hanesan Tribunal, Parlamentu no orgaun estadu sira seluk.

Tuir Lei Subsidiariu Imprensa No.40/1999, Artigu 18 hateten kona-ba prosesu julgamentu ba kazu ruma ne’ebé involve jornalista ruma, kompainia meídia mak responsavel, katak responsavel sira ne’ebé iha redasaun mak tenke hatan iha tribunal,” dehan Gari.

Loloos ne’e, orgaun judisial sira tenke haruka karta nutifikasaun ba kompainia mídia ka responsavel redasaun sira hodi bele hatan iha tribunal, laos haruka fali jornalista mak tenke hatan, dehan nia.

Tuir nia, desizaun kona-ba públikasaun ba nutisia ruma laos jornalista ne’ebé hakerek nutisia ne’e mak deside, maibe liu husi prosesu politika redasaun kada mídia nian.

Nia hatutan, minus kuinesimentu husi matenek lei nain sira kona-ba lei mídia ne’e mós sai ameasa bo’ot tamba dalaruma sira interpreta lei laloos. 

TLMDC hari’i iha 2005, nu’udar NGO nasionál ida ne’ebé serbisu atu hametin kapasitasaun sustentatvel jornalsita Timor-Leste nian hodi bele garantia prosesu demokratizaun iha railaran.

Analiza Kazu 

Prezidente Konselu Etika Assosiasaun Jornalista Timor-Leste (AJTL), Hugo Fernandes hato’o nia analiza ba kazu notisia husi Jornal Diariu INDEPENDENTE no Diariu STL ne’ebe konsege tama tuir prosesu julgamentu tuir duni etika jornalizmu nian, maibe mosu failansu tekniku balun kona ba konfirmasaun.

Tuir Hugo nia hanoin, prinsipalmente mak ne’e, notisia ne’ebe sai, tuir pontu de vista no etika jornalizmu nian nomos hare ho valor notisia ne’e.

Kazu ida ne’e to’o agora públiku lahatene rejistu ka lae, kondutor ida ne’ebe baku fila ho kareta hodi hamata ema nain tolu ne’e nomos hetan konfirmasaun husi Sekretariu Estadu Seguransa (SES), katak kondutor ne’e halai duni ona ba Indonesia.

“Kazu ne’e tuir loos nia hun mak ne’eba. Agora saida mak Jornalista sira halo ne’e tenke halo duni tanba ida ne’e ita nia etika nudar Jornalista, katak ita tenke informa ba interese públiku. Sa tan intereses públiku ne’e involve ema prokurador” hateten Hugo Fernandes ba INDEPENDENTE iha nia serbisu fatin The Asia Foundation, Dili Sesta semana kotuk.

Tanba ne’e mak hare husi aspetu etika professional jornalizmu nian ne’e notisia sira ne’e loos. Agora, problema ida mak iha failansu tekniku balun. Media sira ne’e halo públikasaun notisia ne’e ho balansu, nia hateten.

“Agora kestaun mak ne’e cover both side ne’e ita persija iha kedas notisia nia laran ne’e ka bele iha tempu seluk? Husi notisia Jornal INDEPENDENTE nian ne’e tenta duni atu hetan cover both side nia argumentu depois mak halo públikasaun. Ida ne’e diak no kapas tebes. Husi aspetu tekniku seluk mós hanesan hau hanoin la sala ida husi STL nian hanesan Oscar halo mós la sala. Nia dalaruma hare buat ne’e urjente atu hatun, nia públiku hodi hetan reasaun husi ema ne’ebe involve iha kazu ne’e” hateten Hugo.

“No ita lahatene esforsu husi jornal STL rasik halo duni depois hatun tiha notisia ne’e tenta nafatin ka lae, ita lahatene ka iha karik konfirmasaun ruma mai husi Prokurador Oekusi nian iha tempu ne’eba ka lae. Ne’ebe ida ne’e buat aspetu tekniku ne’ebe mak nakloke hela hodi hatun”.

Tanba ne’e aspetu tekniku ne’e bele deskuti katak, bainhira mak kofirmasaun ne’e bele hatun, maibe hare ba diak liu ne’e, klaru ne’e hanesan mós INDEPENDENTE nia notisia ne’e, dehan nia.

“Diak liu antes ita hatun notisia ne’ebe mak iha tendensia ema atu halo manipulasaun ba ita nia notisia ne’e, diak liu ita konfirma tiha depois mak públika. Ne’ebe ida ne’e hau hanoin problema politika redasaun deit,” tenik nia.

“Maibe, hau nia preokupasaun mak hare husi aspetu tekniku jornalizmu nian ne’e buat ne’e tuir loloos labela sai ba problema bo’ot, maibe buat ne’e tanba falta de koñesementu kona ba oinsa media nia funsaun, oinsa hiriearka públikasaun iha media ida, entaun kazu ne’e dada fali sai hanesan komplikadu bo’ot ida hodi depois fo fali sinal ida ho menus komprensaun husi autor judisiariu sira ne’e fo fali impresaun ida katak, liberdade imprensa ne’e atu tama ona iha situasaun ameasadu.”

“ Hau hanoin autor judisiariu sira no públiku tenke hatene katak, wainhira ita nia Tribunal ne’e koko atu julga Jornalista sira ho ameasa pena prijaun, ida ne’e ameasa ba liberdade imprensa no bele hetan impresaun ladiak husi komunidade internasional.”

“Sa tan ita hatene katak, buat defamasaun ne’e kategoria ba prosesu sivil. Ita mós hatene katak, antes ita nia lei komunikasaun sosial ne’e iha, ita bele uja lei komunikasaun sosial Indonesia nian ne’ebe mak fo penal sivil. Ida ne’e pena institusional, selu multa deit, la’os ba hatama fali jornalista ne’e iha prijaun.”

Nia dehan durante ne'e media fo kontribuisaun positivu ba prosesu dezenvolvimentu nasional, inklui kombate korrupsaun nian.
.

.