Dr. Mari Alkatiri: “OJE 2013 Habokur Ema Lubun De’it”

.

Jornal Timor Post - Tersa-feira,05 Fevereiru 2013 

Membru Parlamentu Nasional husi bancada FRETILIN konsidera iha ezekusaun Orsamentu Jeral Estadu (OJE) sei fo liberdade ba ema individuais maka laiha sustentablidade ba dezenvolvimentu povu kiik nia moris. 

“Tuir hau nia haree Timor Leste sai ona vitima ba asesu despezas publikas, tanba ne’e, ita hasoru inflasaun ne’ebe boot,” Mari Alkatiri husi Bancada FRETILIN iha nia intervensaun ba diskusaun OJE 2013 iha Parlamentu Nasional, segunda (4/2). 

Nia rekonese katak, orsamentu tinan ida ne’e governu hakarak kombate inflasaun no nia fiar katak, Primeiru Ministru Xanana Gusmao hakarak duni kombate inflasaun. 

Ho Governu nia esforsu atu kombate inflasaun, Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN ne’e mos konkorda, maibe ho sistema ne’ebe governu ida ne’e adopta hatudu laiha korazen atu kombate pobreza iha TL. 

Tuir Mari katak, sistema ne’e sei kontinua fo liberdade individuais, ema lubun de’it maka bokur maibe povu kontinua kiak nafatin. “Ita riku ho kosarwen, maibe, tenki fo asesu distribuisaun ba povu tomak atu hatun pobreza, maka governu tenki estabiliza ekonomia, ita hotu hatene despezas publika iha tinan lima ne’e aumenta tebes,” nia esklarese. 

Ne’eduni, Mari dehan, ita hotu liu-liu Primeiru Ministru Xanana labele orgullu ho kresimentu iha ita nia rai laran, realidade ita hotu la asesu indikadores iha ekonomia seluk ba ita nia rain. Nia esklaraese, ekonomikamente, TL dependenti ba importasaun, tanba ne’e, ninia reseitas boot tebe-tebes, nune’e mos iha fatores inflasaun externa forte tebes kompara ho inflasaun fatores husi interna, dalan atu kombate inflasaun externa importante maka iha politika makro ekonomia. 

Mari esklarese, kuandu ita nia ekonomia depende ba rai liur maka ita sosa inflasaun, tanba ne’e, rekursu ira bele uza maibe tenki akompania ita nia dezenvolvimentu tuir kapasidade, nia akresenta, iha rai laran agora kresimentu ekonomia boot lori mos inflasaun boot tebes iha rai laran. Kompara inflasaun iha media ba tinan 2011 ho 2012, nia dehan, iha duni redusaun, maibe sei falta kapasidade kompras, tanba salariu nominal, dezvaloriza pelumenus ¼, portantu, salariu real menus liu salariu nominal. 

 “Ita hatene katak inflasaun iha 2009 sa’e depois iha 2010-2012 redus oituan, maibe, tasa inflasaun ba ai-han sira kuaze 12, 5%. Husi sira ne’e ba foos ho tasa 20,9%, Vezetais 14,1%, ita hatene katak se mak halo konsumu ba ai-han sira ne’e maka ema kiak liu, ne’e ita bele dehan katak, poder kompra mukit liu 20,9%,” Mari hateten. 

“Maun Xanana ita nain rua iha esperensia liu ona atu ukun rai ida ne’e, Primeiru Governu to’o IV Governu nia estrutura la hanesan no ukun mos la hanesan, maibe, iha tinan 10 ba Governasaun ejizi kuandu ita injeta osan barak ba ekonomia ida ne’ebe ki’ik, fiskal, ekonomika, finanseiru no kultura,” nia tenik. 

 Eis Primeiru Ministru mos hatutan katak, reseitas ho rekursu barak liu, ne’e hatudu ita hakarak tuir dalan husi seitor oi-oin Governasaun nian, maibe halo presaun ba ita atu aumenta rekursu no kapasidade, tanba dala barak sira la haree ba kapasidade atu halo jestaun. 

Tan ne’e, nia haklaken, sei iha difikuldade atu ezekuta programa Governu nian, ne’e duni, importante aumenta numeru medikamnete rekursu umanus atu bele iha efisiensia no efikasia iha ezekusaun programa. 

.