“Numeru Ki’ak Iha TL Sa’e 49%”

.

Jornal Independente - Kuarta-feira, 09 Janeiru 2013 

Deputadu husi bancada opozisaun iha Parlamentu Nasional no organizasaun naun Govermental balun lamenta tebes ho rejultadu peskiza husi Dirasaun Nasional Statistika Ministeriu Financas iha tinan 2012, identifika numeru ema kiak iha rai laran sei kontinua aumenta ho nia pursentu 49. 

Deputadu husi bancada FRETILIN, Estanislau da Silva lamenta, durante mandatu Governu AMP gasta osan bilaun dollar maibe laiha mudansa barak iha seitor hotu-hotu. Problema edukasaun, saude, agrikultura no seitor seluk iha areas remotas laiha mudansa signifikativu. 

“Ita atu rezolve problema edukasaun la’os fo deit bolsu estudu, ne’e nudar parte id ahusi edukasaun, ita presija hadia kondisaun eskola hotu iha teritoriu tomak, depois hasa’e kapasidade mestre sira mak ita foin bele hadia seitor edukasaun iha rai laran,” hateten Estanislau ba Jornalista, Tersa (08/01). 

Nia hatutan, durante tinan lima kotuk, governu AMP ne’ebe lidera husi Primeiru Ministru Kay Rala xanana Gusmao konsege gasta osan kuaze bilaun 4 dolar Amerikanu. 

“Maibe, ita la hetan mudansa signifikativu wainhira lao ba area remotas sira iha rai laran, iha semana kotuk liu bah au ba vikeke to’o ne’eba haree uma a’at sira ne’ebe hetan sunu husi Pro-Indoensia iha tinan 1999 to’o ohin loron sei hamriik metin iha ne’e, ida ne’e hakarak halo ita hakarak hatene tuir osan ne’ebe durante ne’e governu gasta ne’e ba iha ne’ebe,” nia hateten. 

Nia dehan, numeru kiak ne’e identifika liu husi piskiza ho metodu intervista populasaun iha teritoriu tmak nuudar reprezetante ema kiak sira seluk iha rai laran. Iha intervista ne’e husu kona ba rendimentu populasaun nian loro-loron, asesu ba edukasaun, saude, agrikultura inklui tipu ka menu han hemu loro-loron. 

Rejultadu ikus, dehan eis Primeiru Ministru ne’e katak, diresaun Statistika nasional konsege rejista ema kiak hamutuk porsentu 49 mak moris iha lina pobreza nia okos ho sira nia rendimentu loron-loron 0.80 centavos, inklui hamutuk ema ho porsentu 75 mak laiha servisu. Kritika ne’e hanesan mos mai husi, organizasaun naun Govermental balun katak, durante mandatu AMP fakar osan barak maibe la halo mudansa signifikativu ba politika hamenus kiak. 

Peskizador organizasaun Naun-Govermental (ONG) la’o Hamutuk (LH) Juvinal Dias hateten, durante mandatu Governu AMP la konsege reliza nia planu hodi hatun numeru kiak iha Timor-Leste tanba rezultadu peskiza hatudu ema hamutuk porsentu 49 iha rai laran mak sei moris iha kondisaun kiak nia laran. 

“Ita nia Governu dehan Timor-Leste hetan kresimentu ekonomia double digit ka 12%, maibe ami La’o Hamutuk la fiar, tanba la kondis ho numero kiak ne’ebe kontinua aumenta,” hateten Piskizador La’o Hamutuk (LH) Juvinal Dias ba Independente liu husi via telefone, Tersa (08/01). 

Juvinal hatutan, durante tinan hirak nia laran Governu Timor-Leste gasta osan mina tasi Timor ba area ne’ebe la fo benefisiu diretamente ba ema ki’ak sira iha rai laran. Ijempli iha tinan 2012, governu gsta osan kuaze rihun U$283 ba Oliu Pezadu, tinan 2011 gasta osan kuaze rihun U$400 resin, maibe rejultadu ba povu ita la dun haree. 

Entertantu, dadus husi Banku Mundial husi tinan 2010 hatudu 45.3% labarik sira manus husi tinan 5 mai kraik hetan ataka malnutrisaun. 

Nune’e mos indeks ONU nian ba dezenvolvimentu humanitaria hatudu Timor Leste hatur iha 147 kompara ho nasaun hamutuk 187. 

Relatoriu husi AUSAID identifika ema hamutuk porsentu 40 mak dezempregadu, laiha servisu no dadus husi ONU hatudu katak, hamutuk numeru 6.5 ba kada feto foin sae sira (fetoran). Nune’e mos, rejultadu peskija husi organizasaun Naun-Govermental (ONG) Forum Tau Matan (FTM) identifika, maioria populasaun iha Timor-leste hamutuk pursentu 70 mak sei hela iha uma ne’ebe laiha kondisaun diak no hetan ameasa atu sai nain ba rai pedasku ida.

.